 |
| Old Galata Bridge, from the “Die neue Brücke über das Goldene Horn zwischen Istanbul und Galata” album, 1912, Ömer M. Koç Private Collection. |
Istanbul
has been a major cultural and financial hub for centuries. As the capital city
of the Ottoman Empire, it took the names Byzantium, Constantinople, and finally
Kostantiniyye or Istanbul. This magnificent city has been witness to the rise
and fall of many empires, the migration of peoples, and astonishing urban
growth.
The Aga Khan Museum in Toronto,
Canada presents the storied city of Istanbul through the lens of past and
present. A City Transformed: Images of
Istanbul Then and Now (running February 6 to June 26) features historical
images from the Ömer M. Koç Collection and contemporary images by acclaimed
Turkish photographer Murat Germen. The
exhibition is co-curated by Dr. Filiz Çakır Phillip (Aga Khan Museum) and Bahattin
Öztuncay (Ömer M. Koç Collection).
BY ÜMMÜHAN KAZANÇ
A CITY TRANSFORMED: IMAGES OF ISTANBUL
THEN AND NOW
We
asked Aga Khan Museum curator Dr. Filiz Çakır Phillip how the exhibition was
born and the process behind it.
Filiz Çakır Phillip, how did the idea
for A City Transformed: Images of Istanbul Then and Now come about? What kind
of collaboration did you bring to life with Mr. Ömer Koç and Mr. Bahattin
Öztuncay?
We
began preparations for the exhibition in the summer of 2013. We went to
Istanbul in the winter of 2014 to meet with Mr. Öztuncay and look at the James
Robertson exhibition that he had curated. We studied the Ömer Koç Collection
and provided pre-assessment. We began the process by finding answers to
questions such as “Who should be on the exhibition’s scientific committee?” It
has been fascinating to work with Mr. Öztuncay. He is an expert on the topics
of photography and Ottoman photography, and he won’t hesitate to share his deep
knowledge of them.
 |
| Newly built Galata Bridge, from the “Die neue Brücke über das Goldene Horn zwischen Istanbul und Galata” album, 1912, Ömer M. Koç Private Collection. |
How were the artworks chosen, and how
many works are featured?
We
selected the artworks with Mr. Öztuncay based on topics that were important to
us. There has been a lot of interest from the people of Toronto towards this
exhibition since I first started working on it. They said they have been to
Istanbul before or that they want to go and see it. Because of that, I decided
a general approach would cater to everyone best. We agreed on showcasing the
city’s architectural texture with the best samples that would include the most
important centres while keeping Byzantine and Ottoman structures in mind. Mr.
Öztuncay contributed to the exhibition with Istanbul’s most prominent
photographers. This is the reason why the exhibition offers such a small
collection of works by anonymous photographers. Almost all of them are by
important names such as James Robertson, Pascal Sébah, Berggren or Frères.
Alongside six panoramas, five albums and over 50 individual photographs, we are
also showcasing 21 contemporary works and animation by Murat Germen. The
scientific committee for the exhibition include Prof. Gülru Necipoğlu and Prof.
Sibel Bozdoğan. They are both prominent and knowledgeable names on the topic of
Istanbul. They provide deep knowledge on Istanbul and its architecture. The
selection of artworks based on their contribution and evaluation means a lot to
us.
What are some of the works that set
themselves apart with their quality and story?
The
“Palais Imperiaux” album by Abdullah Frères from 1891 and the “Souvenir de
Constantinople” album by Photoglob Zürich from 1890 are incredibly important.
The first one focuses on Ottoman palaces and the works inside them as well as
the architectural texture of the city, while the latter focuses on Istanbul’s
architecture, mosques, public places and its people — as well as photographs
that were coloured later that, in my opinion, accurately portray Istanbul’s
melancholy feeling. Incredibly captivating. Alongside original albums, we also
have digital albums in this exhibition, meaning we offer the multimedia
technology that allows one to turn the pages and view an album in its entirety.
The panoramas of Istanbul are another important aspect for us. Istanbul is a
single city built on two separate continents. The people of Istanbul travel
between Asia and Europe on a daily basis. Bringing this rare phenomenon alive
through the point of view of 19th-century photographers and Murat Germen’s
commentary made us incredibly excited. You can see Istanbul’s transformation
more clearly when you analyze them alongside Murat Germen’s current-day
panoramas. Apart from those, studying James Robertson’s photographs with Mr.
Öztuncay was very enjoyable and educational. For example, the way that James
Robertson wanted to use human figures in his photographs to show scale is a new
frame of thought for photography. James Robertson’s assistant Felice Beato was
also his brother-in-law, and he is one of the people posing at the forefront of
a lot of James Robertson photos. Another prominent photographer of the era is
Vassilaki Kargopoulu, and I learned a lot about his life while selecting from
his works. I often wished the selection process would never end; it was very
productive.
Will the Ottoman and Turkish works from
Aga Khan Museum’s Permanent Collection be accompanying this exhibition or will
it only comprise of the photographs and albums?
The
Aga Khan Museum collection is always on display. We didn’t feel the need to do
an addition to the exhibition. Our priority is to build a bridge over cultures
through art and Istanbul has already been doing that for centuries while serving
as a big cosmopolitan city. Combining all these elements under one roof and
sharing it with the international audience of Toronto is extremely important to
us.
 |
| Murat Germen, “Bridge,” 2015, (© Murat Germen). |
How did the idea for Murat Germen to
prepare a series specifically for this exhibition come about?
Mr.
Öztuncay suggested it. After we looked at Murat Germen’s current exhibitions in
Istanbul we got in touch with him. In the winter of 2015 he came to Toronto to
see our Museum and the exhibition space. Before he left, he took a panoramic
shot of Toronto. The entire Museum staff was so honoured that we decided to
include this project in the exhibition and it will be showcased in the tunnel
that goes all the way from the Museum’s parking lot to the entrance of the
Museum.
19TH-CENTURY ISTANBUL THROUGH
PHOTOGRAPHS
The
photographs of Ömer Koç, one of Turkey’s most prominent collectors, have never
before been exhibited in North America.
Bahattin Öztuncay, one of the only notable experts on Ottoman
photography, can be credited for eye-opening research on James Robertson and
Vassilaki Kargopoulo alongside several books about 19th-century Ottoman
photography. We spoke to Bahattin Öztuncay about the details behind Ömer Koç’s
19th-century Istanbul photographs collection.
Bahattin Öztuncay, what can you tell us
about the significance of Ömer Koç’s 19th- century Istanbul photographs
collection? How many works does the collection consist of? Are there only
19th-century photographs or does it include photographs from other eras?
The
Ottoman Empire’s capital city and other central areas that fall within the
borders in the 19th century carry qualities that are unmatched in photography
history. Notable names that are at the forefront of global photography history
have documented the architectural structures, archaeological works and daily
life from Athens to Alexandria, from Cairo to the Luxor ruins, and from
Jerusalem to Damascus. They have done this since the early stages of the
invention of photography and they have produced incredibly important art works.
Most of these photographers have visited Istanbul during their travels.
Consequently, if we only look at 19th-century travel photography, Istanbul has
no significant privilege over other East Mediterranean metropolitan cities. However,
almost none of these other cities have produced artists of the same calibre as
Viçen Abdullah, Vassilaki Kargopulo, Pascal Sébah or Boğos Tarkulyan.
 |
| The Golden Horn and the Süleymaniye Mosque,
coloured print from the “Constantinople” album with Sultan Abdülhamid II’s
tuğra, Photoglob Zürich, approx. 1890, Ömer M. Koç Private Collection. |
 |
| Guillaume Berggren, “Istanbul’s Wooden Houses,”
approx. 1885, Ömer M. Koç Private Collection. |
As
someone with an unmatched accumulation of Ottoman history, geography and
especially books, images, and visual and written documents about Istanbul, Ömer
Koç’s photograph collection reflects in detail the level that this form of art
has reached in our country. Enriched by long years of work and excitement as
well as purchases from national and international auctions, private collections
and professional merchants, the collection is unmatched in terms of the
subjects it encompasses, the variety of the artists, and the quantity of the
works. The collection is also unique due to its display of works that showcase
every stage of photography techniques from the earliest eras.
This
archive, which includes approximately 250 albums and over 15,000 photographs of
the most central areas of population in Istanbul, the Ottoman Empire and the
Middle East, is unmatched in history due to its artistic and documental
significance. What makes collecting early photography more challenging and
perhaps more exciting than print or similar published works collecting is the
fact that many works found are the earliest works known or the only ones of
their kind. Another fact that underlines the value of the Ömer Koç photography
collection is the lack of a comprehensive archive on the “golden age” of years
(1839 – 1876) under Sultan Abdülmecid and Sultan Abdülaziz’s rule, when
photography was invented. The collection not only showcases 19th-century
photography, but also includes important albums of photographs from the early
20th century, World War I, the Turkish War of Liberation, and the Republic’s
early years.
 |
| James Robertson, “The Blue Mosque and
Hippodrome,” 1854, salt paper print, Ömer M. Koç Private Collection. |
So the collection has albums alongside
individual photographs? What can you tell us about these albums?
The
Ömer Koç collection is comprised of albums which include outdoor works that
documented the architectural and archaeological works of Istanbul and other
central areas of the Empire; as well as studio portraits of important figures,
government officers and noble members and the daily life, street vendors, local
characters and clothing of the era. Another remarkable aspect of the collection
is the photo albums that contain panoramic shots of Istanbul. The city of
Istanbul holds a privileged spot amongst all metropolitan cities around the
world for being able to provide panoramic shots.
Both
the Galata and the Beyazit towers as well as the hills on the Asian and
European shores of the Istanbul Bosphorus offer wide angle, detailed views of
the natural side of the city alongside views of architectural works and
habitation. These panorama albums containing shots by the Abdullah Brothers,
Vassilaki Kargopulo, Pascal Sébah, Guillaume Berggren and the Gülmez Brothers;
were compiled by palace bookbinder Auguste Tarnawski and his colleagues George
Christodoulos and Emmanual Horn to be sold in decorative print. The albums
showcase the nature, architecture and habitation in 19th- century Istanbul and
the transformation of such concepts in the following years. An important part
of the collection is the extremely rare photo albums from the early 1850s.
Robertson’s
album of the first photographs of Istanbul, which we have a copy of in our
collection, is a testament of the international attention that these early
studies have received. According to records from the British Monarchy’s
Treasurer’s Office, the photographs of Robertson’s Istanbul series were the
first photographs purchased by Prince Albert of England in November of 1853 for
the Royal Family’s collection. This further shows the attention and acclaim
that Robertson’s Istanbul studies have received.
 |
“Water-pipe
smokers,” coloured print from the “Constantinople” album with Sultan Abdülhamid
II’s tuğra, Photoglob Zürich, approx. 1890, Ömer M. Koç Private Collection.
8.Guillaume
Berggren, “Istanbul’s Wooden Houses,” approx. 1885,
Ömer M. Koç Private
Collection.
|
The
Abdullah Brothers and Vassilaki Kargopoulo were promoted as the “Ottoman Palace
Photographers” by Sultan Abdülaziz and Sultan Abdülhamid respectively, which
paved the way for their careers. The sultan’s calligraphic monogram became a
feature they proudly displayed on photo cards, album covers, newspaper and
magazine ads as it also opened doors in the commercial world. All of the
prestigious locals and visitors of Pera naturally inclined towards the studio
that had the permission to use the sultan’s calligraphic monogram.
Another
advantage of court photography was that it involved taking portrait shots of
the Ottoman dynasty members and government officials as well as distribution of
them alongside all the interior and exterior shooting necessary of the mansions
belonging to the dynasty members. In the years that followed, especially
starting from 1890s, the privilege of using the sultan’s calligraphic monogram
on albums and studio cards was shifted from the court photographers to Sébah
& Joaillier, the Gülmez Brothers and similar progressive studios, who in
turn enjoyed the financial benefits of this honour.
 |
| Murat Germen, “From the Series Muta-morphosis, Historical Peninsula”, 2013, (© Murat Germen). |
TODAY’S ISTANBUL BY MURAT GERMEN
These
contemporary photographs taken by Murat Germen specifically for this exhibition
are, at times, a critical response to the historic and magnificent panoramic
collection of photographs by Ömer Koç. Murat Germen spoke to us about his work
for the exhibition.
Murat Germen, how did you get involved
with this exhibition? As I understand, you prepared new works particularly for
this project.
I
was offered to be a part of it by ARTER General Coordinator Bahattin Öztuncay,
who I’m thankful for. He is one of the few art directors in the Istanbul
culture and art world who support and endorse me.
After
that, we met the Aga Khan Museum curator Dr. Filiz Çakır Phillip. We have had
an incredibly productive and smooth collaboration during this process since the
beginning of 2015. The exhibition contains both new Istanbul shots from the
Muta-morphosis series and documentary-style aerial panoramic shots of Istanbul’s
recent developmental areas that I shot with a drone. These works will be
presented to an audience for the first time in this exhibition, and I will be
seeing them printed for the first time. Alongside the printed works, there will
be enormous animated image projections of my work on the walls of the space
called the “Tunnel” going from the parking lot to the entrance of the museum.
 |
| Murat Germen, “From the Series Muta-morphosis”, Istanbul, 2010, (© Murat Germen). |
You have been emphasizing the
transformative image of Istanbul with your “Muta-morphosis” series for a while
now. How did you feel when you looked at the photographs in the exhibition from
the 19th century?
I
felt that Istanbul was a more easy-going, wilful, peaceful and integrated place
back then. With my new shots I wanted to showcase the visual portrayal of
Istanbul’s current state of unrest, arrogance and division. I observe the
oppressive administrative mentality that has taken over the country; and that
it stems from intending to pit the public and the individuals against each
other. I think that the same political attitude that claims to implement urban
transformation through architectural structures has actually been implementing
the division of its people to make us forget our common grounds. The drone
shots were specifically taken to put this idea across.
Did you base your studies on the
19th-century photographs as reference? How did you decide to observe Istanbul
based on these references?
Two
of the most riveting shots from the historic Istanbul photographs selected by
Bahattin Öztuncay from the Ömer M. Koç collection are the panoramas of the
Galata Tower and the Beyazit Tower taken by Sébah & Joaillier around
1890-1895. As far as references, these were the only shots I presented
contemporary panoramic images of. Apart from those, I didn’t want to produce comparative
works that offered the same point of view because I wanted to get across the
message that Istanbul is headed in a scary direction. Some of the locations I
visited to take contemporary counterparts of were so altered, lost or destroyed
that the comparison simply wasn’t there to reference to.
NOTE: Translated by Maya Akbay from the original Turkish. Article was
published in the February edition of İstanbul Art News Magazine)
 |
| Murat Germen, “Ataköy, From the Series Muta-morphosis”, Istanbul, 2012, (© Murat Germen). |
ÖMER KOÇ KOLEKSİYONU’NDAN FOTOĞRAFLAR
AĞA HAN MÜZESİ’NDE
Ömer
Koç Koleksiyonu’ndan 19. Yüzyıl İstanbul Fotoğraflarının yanı sıra fotoğraf
sanatçısı Murat Germen’in günümüz İstanbul imgelerinden oluşan, “A City Transformed: Images of Istanbul
Then and Now (Değişen Bir Şehir: İstanbul İmgeleri, Geçmişte ve Şimdi)” konulu
sergi 6 Şubat – 26 Haziran 2016
tarihleri arasında Kanada, Toronto’da bulunan Ağa Han Müzesi’nde izlenebilir.
ÜMMÜHAN KAZANÇ
“Değişen
Bir Şehir: İstanbul İmgeleri, Geçmişte ve Şimdi” sergisi, Ağa Han Müzesi ve
Ömer Koç Koleksiyonu işbirliği ile Dr. Filiz Çakır Phillip (Ağa Han Müzesi) ve
Bahattin Öztuncay’ın (Ömer M. Koç
Koleksiyonu) eş küratörlüğünde düzenleniyor.
Türkiye’nin
en büyük ve en hareketli metropollerinden İstanbul, yüzyıllar boyunca başlıca
kültürel ve ekonomik merkezlerden biri oldu. İlk olarak Bizans, sonra
Constantinople ve en son da Kostantiniyye veya İstanbul ismiyle Osmanlı
İmparatorluğu’nun başkenti oldu. Bu muhteşem şehir, birbirini takip eden
imparatorluklara, insanların göçüne ve şaşırtıcı kentsel büyümeye tanıklık
etti.
“Değişen
Bir Şehir: İstanbul İmgeleri, Geçmişte ve Şimdi” sergisi, geçmişi bir yüzyıldan
daha eskiye uzanan görüntüler aracılığıyla İstanbul’un farklı yüzlerini ve
katmanlarını belgeliyor. 1850-1900 dönemime ait fotoğraflar, yerel ve seyyah
fotoğrafçıların, albümleri ve panoramalarında Osmanlı Sultanının resmi
tuğrasının yer alması için adeta yarıştığı bir dönemdir. Şehrin en son görüntüleri
ise, bugüne yani kendi zamanımıza ait: Çağdaş fotoğraf sanatçısı Murat
Germen’in baş döndürücü fotoğraf ve projeksiyonları. Her iki bakış açısını
sunan görüntüler, İstanbul’un mevcut kentsel dönüşümünü şaşırtıcı bir şekilde
açığa çıkarıyor. Sergi aynı zamanda, Ağa Han Müzesi’nin kalıcı koleksiyonuna
ait Türk eserlerle de büyüleyici bir ilişki sunarken, bu muhteşem kentin
günümüz sanatçıları üzerindeki devam eden etkisini de gözler önüne seriyor.
“DEĞİŞEN BİR ŞEHİR: İSTANBUL İMGELERİ,
GEÇMİŞTE VE ŞİMDİ”
Sergi
fikrinin nasıl doğduğunu ve süreçlerini Ağa Han Müzesi küratörü Dr. Filiz Çakır
Phillip’e sorduk.
Sayın Filiz Çakır Phillip, “Değişen Bir
Şehir: İstanbul İmgeleri, Geçmişte ve Şimdi” sergisini düzenleme fikri nasıl
ortaya çıktı? Sayın Ömer Koç ve Bahattin Öztuncay ile nasıl bir işbirliği
gerçekleştirdiniz?
Serginin
hazırlıklarına 2013 yılının yaz aylarında başladık. 2014 kış aylarında
İstanbul’a gidip, Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırmaları
Merkezi’nde, Bahattin Öztuncay’ın hazırladığı James Robertson sergisini gezip,
Bahattin Bey ile görüşmelere başladık. Ömer Koç Koleksiyonunu inceleyip, ön
değerlendirmelerde bulunduk. Serginin bilimsel kurulunda kimlerin olması
gerektiği gibi sorulara cevap bulmakla başladık işe. Bahattin Bey ile çalışmak
müthiş etkileyici. Fotoğrafçılık ve Osmanlı’da fotoğrafçılık konularında çok
derin bilgilere sahip ve paylaşmaktan çekinmeyen bir uzman.
Eserler nasıl seçildi, kaç adet eser
var?
Eserleri
Bahattin Bey ile birlikte, bizim için önemli konulardan yola çıkarak seçtik. Bu
sergi projesi, üzerinde çalışmaya başladığımdan itibaren Toronto halkından
büyük ilgi gördü. İstanbul’u gidip gördüklerini ya da görmek istediklerini
söylediler. Bu nedenle genel bir yaklaşımın herkes açısından iyi olacağı
kanaatine vardım. En önemli merkezleri kapsayacak şekilde, şehrin mimari
dokusunu en güzel örnekleriyle, Bizans ve Osmanlı yapılarını da göz önüne
alarak sergileme kararı aldık. Bahattin Bey de İstanbul ve İstanbul’un en
önemli fotoğrafçılarından yola çıkarak elemelerde bulundu. Bu nedenle sergide
anonim fotoğrafçıların eserleri çok az. Hepsi neredeyse James Robertson, Pascal
Sebah, Bergreen ya da Freres gibi önemli isimlere ait. Altı adet panorama, beş
adet albüm ve elliden fazla tekil fotoğrafın yanı sıra Murat Germen’e ait yirmi
bir yeni eser ve animasyon sergileniyor. Serginin bilimsel kurulunda Prof.
Gülru Necipoğlu ve Prof. Sibel Bozdoğan yer alıyor. Her ikisi de İstanbul
konusunda güçlü ve donanımlı isimler. İstanbul ve mimarisi üzerine çok derin
tecrübelere sahipler. Onların yorumlarıyla eser seçimi ve değerlendirmesi ayrı
bir değere sahip bizim için.
Sergide özellikleri ve hikayesi
açısından öne çıkan eserler hangileri?
Abdullah
Freres’in hazırladığı ve 1891 tarihli “Palais Imperiaux” ve Photoglob Zurich
tarafından 1890 yılında hazırlanan “Souvenir de Constantiople” albümleri çok
önemliler. Birinci albüm Osmanlı
Sarayları ve saray içindeki eserlere, şehrin mimari dokusuna odaklanırken;
ikinci albüm, İstanbul, mimarisi, camileri, toplu mekanlarına ve insanlarına odaklanıyor,
ayrıca sonradan renklendirilmiş fotoğraflardan oluşuyor ve kanımca İstanbul’un
hüznünü yakalamayı başarmış bir albüm. Çok etkileyici. Sergide orijinal
albümlerin yanı sıra dijital, yani sayfa sayfa çevrilip tümünü
gösterebileceğimiz multimedya tekniklerinden de yararlandık. İstanbul
panoramaları ikinci önemli bir konu bizim açımızdan. İki kıta üzerine kurulmuş
tek şehir İstanbul. İstanbul halkı her gün Asya ve Avrupa arasında gidip
geliyor. Bu tür ender olguları 19. Yüzyıl fotoğrafçılarının bakış açısı ve
Murat Germen’in yorumlarıyla bir araya getirme fikri bizi çok heyecanlandırdı.
Murat Germen’in güncel panoramalarıyla yan yana geldiklerinde İstanbul’un nasıl
bir değişime uğradığını daha net görebiliyorsunuz.
Bunun
dışında James Robertson fotoğraflarına Bahattin Bey ile birlikte bakmak çok
keyif verici ve öğreticiydi. Örneğin James Robertson’un fotoğraflarında
insanları ölçek olarak kullanmak istemesi, fotoğrafçılık açısından yeni bir
düşünce. James Robertson’un asistanı Felice Beato, aynı zamanda
kayınbiraderiydi ve birçok James Robertson fotoğrafında ön safhada poz veren
kişiler arasında yer alıyor. Dönemin bir diğer önemli fotoğrafçılardan Vasilaki
Kargopoulu’nun eserlerinden seçim yaparken onun yaşamı hakkında birçok bilgi
edindim. Bu seçme dönemi hiç bitmesin dediğim zamanlar oldu, çok verimliydi.
Ağa Han Müzesi’nin daimi koleksiyonunda
bulunan diğer Osmanlı ve Türk Sanatı eserleri de bu sergiye eşlik edecek mi
yoksa sadece fotoğraf ve albümler mi sergilenecek?
Ağa
Han Müzesi koleksiyonu zaten sürekli teşhirde. Sergiye ayrı bir ekleme yapma
gereği duymadık. Bizim için önemli olan sanat üzerinden kültürlerarası köprü
oluşturmak ve İstanbul zaten bunu yüzyıllardır yapıyor ve çok kozmopolit bir
şehir. Aynı çatı altında bu değerleri bir araya getirmek ve Toronto’daki
uluslararası müzeyi gezecek misafirlerle paylaşmak çok önemli.
Murat Germen’in bu sergi için özel bir
seri hazırlaması fikri nasıl doğdu?
Bahattin
Bey önerdi. İstanbul’dayken Murat Germen’in güncel sergilerini gezdikten sonra
kendisiyle bağlantıya geçtik. 2015 kış aylarında Toronto’ya gelip müzemizi ve
sergi alanını gezdi. Dönmeden önce Toronto’nun bir panoramasını çekti. Bütün
müze çalışanları o kadar gururlandılar ki bu çalışmayı sergiye dahil etmeye
karar verdik ve Müzenin park yerinden müze giriş kısmında bulunan tünelde
sergilenecek.
FOTOĞRAFLARLA 19. YÜZYIL İSTANBUL’U
Türkiye’nin
en önemli koleksiyonerlerinden Ömer Koç’un fotoğraf koleksiyonundan bir seçkiyi
Kuzey Amerikalı izleyicilerle ilk kez paylaşıyor olması oldukça önemli. Osmanlı
Fotoğrafçılığı konusunda dünyanın sayılı uzmanları arasında yer alan Bahattin
Öztuncay’ın James Robertson ve Vasilaki Kargopoulo hakkındaki ufuk açan
çalışmalarının yanı sıra 19. Yüzyıl Osmanlı fotoğrafçılığı konusunda birçok
kitabı bulunuyor. Bahattin Öztuncay ile Ömer Koç’un 19. Yüzyıl İstanbul
Fotoğrafları koleksiyonunun detaylarını konuştuk.
Sayın Bahattin Öztuncay, Sayın Ömer
Koç’un 19. Yüzyıl’ın Fotoğrafları koleksiyonunun önemi konusunda neler
söyleyebilirsiniz? Koleksiyonda kaç adet eser bulunuyor? Sadece 19. Yüzyıl
fotoğraflarından mı oluşuyor yoksa başka döneme ait fotoğraflar da var mı?
Osmanlı
İmparatorluğu’nun başkenti ve 19. Yüzyılda sınırları içinde kalan diğer
merkezleri, fotoğraf tarihi açısından eşsiz özellikler taşımaktadır. Dünya
fotoğraf tarihinin önde gelen isimleri, fotoğrafın bulunuşunun en erken
dönemlerinden başlayarak Atina’dan İskenderiye’ye, Kahire’den Luksor
harabelerine, Kudüs’ten Şam’a kadar bu yörelerdeki mimari yapıları, arkeolojik
eserleri ve günlük yaşamı belgeleyen çekimler yapmışlar ve birbirinden önemli
eserler meydana getirmişlerdir. Bu fotoğrafçıların önemli bir bölümü,
seyahatleri sırasında İstanbul’a da uğramışlardır. Dolayısıyla, sadece 19.
Yüzyıl seyahat fotoğrafçılığı göz önüne alındığında İstanbul’un, belirtilen
diğer Doğu Akdeniz metropolleri arasında önemli bir ayrıcalığı yoktur. Ancak bu
şehirlerin hemen hemen hiç birisinden bir Viçen Abdullah, Vasilaki Kargopulo,
Paskal Sebah veya Boğos Tarkulyan ayarında yerli sanatçı yetişmemiştir. Osmanlı
tebaasından olmayan James Robertson’ın ve Ernest de Caranza’nın da
fotoğrafçılığa burada başlamış ve yerleşik düzende faaliyet gösteren stüdyolar
çalıştırmış olmaları, İstanbul’un bu sanat dalındaki uluslararası önemini daha
da pekiştirmektedir. İstanbul, aynı zamanda dünyanın dört bir tarafına dağılan
birçok ünlü fotoğrafçı için de bir eğitim ve faaliyet merkezi olmuştur. Venedik
serileriyle tarihe geçen Carlo Naya, Japonya fotoğraf tarihinde çok önemli
izler bırakmış olan Felice Beato, Mısır fotoğraflarıyla ünlü, kardeşi Antonio
Beato, Beyrutlu fotoğrafçı Tancrede Dumas, Bombay’da isim yapan Paul Vuccino ve
hatta Kudüs’te ilk yerleşik fotoğraf stüdyosunu açan Yesayi Garabedyan,
İstanbul’da uzun süreler çalışmış veya eğitim almış fotoğrafçılardır.
Osmanlı
tarihi ve coğrafyası ve ağırlıklı olarak İstanbul konulu kitaplar, resimler,
görsel ve yazılı dokümanlar üzerine eşsiz bir birikime sahip bulunan Ömer
Koç’un fotoğraf koleksiyonunda bulunan eserler de bu sanat dalının bölgemizde
erişmiş olduğu düzeyi tüm detayları ile gözler önüne serer niteliktedir. Uzun
yılların çabası ve heyecanı ile yurt içi ve yurt dışındaki müzayedelerden, özel
koleksiyon sahiplerinden ve profesyonel tüccarlardan yapılan alımlarla
zenginleştirilmiş bu koleksiyon, hem içerdiği konuların ve fotoğraf
sanatçılarının çeşitliliği ve çalışmalarının sayısal toplamları itibarıyla hem
de fotoğraf tekniğinin en erken dönemlerden itibaren geçirmiş olduğu tüm
safhaları kademe kademe ortaya koyan örnekler taşıması açısından benzersiz
konumdadır.
İstanbul,
Osmanlı İmparatorluğu ve Ortadoğu’nun bütün önemli yerleşim merkezlerine ait
yaklaşık 250 adet albüm ve 15.000’in üzerinde fotoğraf içeren ve hem sanatsal,
hem de belgesel açıdan çok büyük bir önem taşıyan bu arşivin benzerinin bir
daha yan yana getirilmesi imkansızdır. Erken dönem fotoğraf koleksiyonculuğunu
kitap ve benzeri basılı eserler koleksiyonculuğundan daha da zor ve belki de
daha da heyecanlı kılan husus, bulunan birçok eserin, bilinen ilk ve çoğu zaman
da ileride de bulunabilecek tek örnekler olması gerçeğidir. Ömer Koç fotoğraf
koleksiyonunun değerini vurgulaması açısından dikkat çekilmesi gereken diğer
bir konu da yurt içinde ve yurt dışında başka hiçbir özel ve kurumsal yapıda
Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinden kalan (1839-1876) ve
dolayısıyla fotoğrafın bulunuşu ve “altın yılları” olarak adlandırılan erken
zaman dilimine ait bu kadar kapsamlı bir arşivin bulunmayışıdır. Koleksiyonda
19. Yüzyıl fotoğrafları yanı sıra, ayrıca 20. Yüzyılın başlarına, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı
dönemlerine ve Cumhuriyet’in ilk yıllarına ait önemli seriler ve albümler
halinde fotoğraflar bulunmaktadır.
Koleksiyonda tekil fotoğrafların yanı
sıra albümler de var? Bu albümler konusunda neler söyleyebilirsiniz?
Ömer
Koç koleksiyonunda İstanbul’un ve İmparatorluğun diğer merkezlerinin mimari ve
arkeolojik eserlerinin kayıt altına alınmasını sağlayan dış mekan çalışmaları
ve hanedan üyelerinin, devlet adamlarının ve önemli şahsiyetlerin stüdyo
portrelerini, günlük yaşamı, sokak satıcılarını, halk tiplerini ve kıyafetleri
içeren albümler bulunmaktadır. Koleksiyonun dikkat çekici diğer bir bölümü ise,
İstanbul’un panoramik görüntülerini içeren fotoğraf albümleridir. İstanbul tüm
dünya metropolleri arasında panoramik görüntü elde edebilme açısından son
derece ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Gerek Galata ve Beyazıt kuleleri,
gerekse Asya ve Avrupa yakasındaki İstanbul Boğazı’na hakim tepeler, şehrin
doğal görüntüsü ile birlikte, mimari eserlerini ve yerleşim birimlerini detaylı
bir şekilde yansıtacak geniş açılı görüntüler elde edebilme imkânını
sağlamaktadırlar. 1860’ların başından itibaren Abdullah Biraderler, Vasilaki
Kargopulo, Pascal Sebah, Guillaume Berggren ve Gülmez Kardeşler tarafından
yapılmış çekimleri içeren ve saray ciltçisi Auguste Tarnawski ve meslektaşları
George Christodoulos ve Emmanuel Horn tarafından hazırlanmış dekoratif
ciltlerde satışa sunulan bu panorama albümleri, 19. Yüzyıl İstanbul’unun
doğasını, mimarî eserlerini ve yerleşim bölgelerini ve bunların ilerleyen
yıllardaki değişimini gözler önüne sermektedir. Erken dönem, 1850’li yıllara
ait son derece nadir fotoğraf albümleri de koleksiyonun önemli parçaları
arasında bulunmaktadır. Koleksiyonumuzda bir nüshası bulunan Robertson’ın ilk
İstanbul fotoğrafları albümü bu erken çalışmaların uluslararası alanda da
uyandırdığı ilgiye örnek teşkil etmektedir. İngiltere Kraliyet Hazine Dairesi
harcama kayıtlarına göre Robertson’ın bu İstanbul serisinin 1853 senesinin
Kasım ayında Kraliyet Ailesi koleksiyonları için Prens Albert tarafından satın
alınan ilk fotoğraflar olması çok dikkat çekicidir ve Robertson’un İstanbul
çalışmalarının uyandırmış olduğu ilgiyi bir defa daha ortaya koymaktadır.
Sergide 1850–1900 dönemine ait eserler
yer alıyor. Bazı fotoğraf ve albümlerde dönemin padişahının tuğrası da
bulunuyor. Fotoğraflarla tuğranın bulunması fotoğrafa nasıl bir değer katıyor?
Abdullah
Biraderler’in ve Vasilaki Kargopoulo’nun sırası ile Sultan Abdülaziz ve Sultan
Abdülhamid tarafından resmi bir sıfatla “Osmanlı Sarayı Fotoğrafçıları” olarak
atanmış olmaları, kendilerine büyük bir ufuk açmıştı. Fotoğraf kartları
üzerinde, albüm kapaklarında, gazete ve dergi ilanlarında gururla sergilemeye
başladıkları padişah tuğrası, ticari anlamda da adeta bir sihirli anahtar
niteliğindeydi. Beyoğlu’nun yerli, yabancı bütün ileri gelenleri portre
çekimleri için doğal olarak sultanın tuğrasını kullanma izni olan stüdyoyu
tercih ediyorlardı. Saray fotoğrafçılığının pratikteki diğer bir büyük
ayrıcalıklığı da Osmanlı hanedanı üyelerinin ve devlet adamlarının portre
fotoğraflarının çekimi ve bu fotoğrafların dağıtımı, ayrıca hanedana ait köşk
ve yalıların iç ve dış fotoğraflarının çekim işlemlerinin kendilerine verilmiş
olmasıydı. İlerleyen yıllarda, özellikle 1890’ların başından itibaren
albümlerde ve stüdyo kartlarında tuğra kullanımı Saray fotoğrafçılarının
tekelinden çıkmış bulunuyor ve Saraya başvurarak alınan izinlerle Sebah &
Joaillier, Gülmez Kardeşler ve benzeri ileri gelen diğer stüdyolar da bu
imtiyazı ekonomik açıdan değerlendirme imkanına kavuşmuşlardı.
MURAT GERMEN’İN YORUMUYLA ŞİMDİKİ
İSTANBUL
Murat
Germen’in bu sergi için özel olarak çektiği fotoğraflar da, bazı noktalarda
Ömer Koç’un olağanüstü tarihi panoramalar koleksiyonundaki eski fotoğraflara
eleştirel bir yanıt gibi. Sergi ile ilgili çalışmalarını Murat Germen anlattı.
Sayın Murat Germen, bu sergide yer alma
teklifi nasıl geldi? Bu proje için yeni çalışmalar hazırladınız sanırım.
Teklif
ARTER Genel Koordinatörü Bahattin Öztuncay’dan geldi, müteşekkirim kendisine;
Bahattin Bey, İstanbul kültür-sanat dünyasında beni sahiplenen az sayıda sanat
yöneticisinden birisidir. Sonrasında Ağa Han Müzesi küratörlerinden Dr. Filiz
Çakır Phillip ile tanıştık. 2015 başından beri yürüyen süreçte çok verimli,
saygın ve pürüzsüz bir işbirliği söz konusu oldu kendisiyle. Sergide, hem
Muta-morfoz serisinden yeni İstanbul işleri var hem de İstanbul’un yeni gelişim
bölgelerinde drone ile çektiğim belgesel içerikli hava panoramaları var. Bu
eserler ilk defa bu sergide izleyiciye sunulacaklar, ben de ilk defa basılmış
hallerini göreceğim. Basılı eserlerin yanında, müzenin, bodrum katlardaki
otoparkından zemine doğru çıkarken deneyimlenebilecek “Tünel” adlı ince uzun
mekanında, benim eserlerimden oluşan dev ebatlarda bir hareketli görüntü
projeksiyonu da yer alacak.
Siz uzun bir süredir “Muta-Morfoz”
seriniz ile İstanbul’un değişen imgelerine vurgu yapıyorsunuz. Sergide yer alan
19. Yüzyıl fotoğraflarına baktığınız zaman neler hissettiniz?
İstanbul’un
daha kalender, daha alçak katlı ve gönüllü, daha huzurlu, daha tümleşik bir yer
olduğunu hissettim bu fotoğraflara baktığımda. Yeni ürettiğim fotoğraflar
aracılığı ile İstanbul’un ne kadar huzursuz, kibirli ve bölünmüş bir şehre
dönüştüğü olgusunun görsel tasvirlerini paylaşmayı amaçladım. Ülkeyi teslim
almış baskıcı idari anlayışın; halkları, bireyleri çeşitli karşıt kamplara
bölmek üzere yola çıktığını gözlemliyorum. Aynı siyasi tavrın, kentsel dönüşüm
diye yutturulan ranta dayalı inşai eylem üzerinden; insanları birbirinden
ayıran, müştereklerimizi unutturan fiziki mimari yapılanmaları amaçladığını
düşünüyorum. Özellikle yeni drone fotoğrafları bu olguyu aktarmak üzere
üretildi.
19. Yüzyıl fotoğraflarını referans
alarak çalışmalar yaptınız mı? Bu bağlamda İstanbul’a hangi noktalardan bakmayı
tercih ettiniz?
Sergide,
Ömer M. Koç koleksiyonundan Bahattin Öztuncay tarafından seçilen eski İstanbul
fotoğrafları arasında en dikkat çeken fotoğraflardan iki tanesi, Sébah &
Joaillier tarafından 1890-1895 dolaylarında çekilmiş Galata Kulesi ve Beyazıt
Kulesi panoramaları. Referans alarak ürettiğim sadece iki adet fotoğraf oldu:
Bu eski panoramalarının yeni sürümleri. Bunların dışında aynı açılardan bakan
karşılaştırmalı eserler üretmek istemedim, çünkü bu şekilde İstanbul’un gittiği
korkunç yöne işaret etmek olası değildi. Yeni fotoğrafları çekmek için gittiğim
lokasyonların bazılarında eski zamanlarda hiçbir yapılaşma olmadığı için, bu
noktalardan eski tarihli fotoğraflar tabiatıyla çekilmemiş. Kent o kadar
büyümüş, bozulmuş, başkalaşmış ki; referans oluşturacak kent bileşenleri artık
mevcut olmadığı için karşılaştırma yapmak zaten imkansız.
