PRENS AĞA HAN’IN 14 YILLIK HAYALİ GERÇEK OLDU 300 MİLYON DOLARLIK MÜZE KOMPLEKSİ AÇILDI

Ağa Han Müzesi Giriş, (© Gary Otte).

Yıllardır üzerinde titizlikle çalışılan çok özel bir projenin vücut bulmasını Toronto’da keyifle izledim. Büyük bir merak ve hevesle alt yapısının hazırlanmasını yakından takip ettiğim Ağa Han Müzesi-İsmaili Merkezi ve Bahçe’den oluşan kültür, sanat ve eğitim kompleksi, 12 Eylül’de sade fakat bir o kadar da etkileyici bir törenle açıldı. Prens Ağa Han ve kardeşi Prens Amyn Ağa Han, Kanada Başbakanı Stephen Harper ve Kanada Kültür ve Resmi Diller Bakanı Shelly Glover’ın yanı sıra sanat ve kültür dünyasının önemli isimlerinin açılışında hazır bulunduğu müzenin faaliyete geçmesi, dünya sanat camiası açısından büyük önem taşıyor. Müzede, 2015 yılında İstanbul ile ilgili açılacak serginin konusu ise şimdilik açıklanmıyor ama çok özel bir etkinliğin yolda olduğunun haberini verebiliriz.

ÜMMÜHAN KAZANÇ

ummuhankazanc@gmail.com

Ağa Han Müzesi, (© Tom Alban 2013).

Ağa Han Müzesi, (© Gary Otte).

Ağa Han Müzesi, (© Gary Otte).

17 dönüm arazi üzerinde yer alan, ünlü Japon mimar Fumihiko Maki’nin tasarladığı ve şimdiden Kanada’nın en önemli yapıları arasında yer alan modern ve sade tasarımı ile Ağa Han Müzesi, Charles Correa’nın tasarladığı İsmaili Merkezi, Vladimir Djurovic’in peyzaj mimarlığını gerçekleştirdiği bahçelerin birlikteliğinden oluşan kültür sanat merkezinin planlanmasına 14 yıl önce başlanmış. 300 milyon Amerikan Dolarına mal olan kompleks, Toronto’nun 30-40 katlı yapılarına inat, yatay yayılımı, çevreyle olan muhteşem uyumu ve sade tasarımıyla dünyanın en çok konuşulacak kültür merkezlerinden biri olma yolunda hızla ilerliyor. “Böyle bir kompleks için niçin Toronto seçildi?” sorusunun cevabı ise çok açık. Kanada’da Doğu Afrika, Tacikistan, Afganistan, Suriye ve daha dünyanın birçok yerinden göç etmiş ve Kanada bayrağı altında yaşayan yaklaşık 100.000 İsmaili Müslüman bulunuyor. Dünyada ise toplam 15 milyon İsmaili Müslüman yaşıyor. İsmaili Müslümanlarının yanı sıra Müslümanlığın diğer mezheplerine mensup birçok Müslüman burada yaşıyor. Kanada ayrıca farklı birçok din ve kültürden insanların barış içinde yaşadığı ülkelerden biri. Amerika’ya yakınlığı da göz önüne alındığında, Toronto İslam Eserleri Müzesi için mükemmel bir sahne oluşturuyor.

Müze ve İsmaili Merkezi ile ilgili önemli bir nokta dikkat çekiyor. Kültür kompleksi inşa edilirken, farklı milletlerden mimar, peyzaj mimarı ve danışmanlarla çalışılmaya özen gösterilerek İsmaili Müslümanlarının, Müslüman olsun ya da olmasın diğer dinlere ve kültürlere ne kadar yakın olduğu özellikle vurgulanmaya çalışılmış. Prens Ağa Han 12 Eylül’de yaptığı açılış konuşmasında bu yaklaşımlarını şöyle anlatıyor: “Hepsi uluslararası çevrelerde büyük üne sahip mimarlar tarafından tasarlandı ve ben bu büyük çok kültürlü duyarlılığı vurgulamak istiyorum. Charles Correa, örneğin, Hint kökenli ve de Hindu ve Hıristiyanlar için binalar tasarladı. 30 yıl önce bizim Vancouver’daki merkezimizi ailesi İtalyan kökenli olan mimar Bruno Freschi tasarladı ve erken dönem çalışmaları arasında bir Şıh ibadethanesi bulunuyor. Yeni Ağa Han Parkı, Lübnan asıllı mimar olan Vladimir Djurovic tarafından tasarlandı. Ve Ağa Han Müzesi, mükemmel bir Japon profesyonel olan Fumihiko Maki’nin eseridir. Bugün, bu sanatçıların bizimle birlikte olmasından dolayı çok memnunuz.”

Müslüman medeniyetlerin dünya mirasına sanatsal, entelektüel ve bilimsel katkılarına genel bir bakış sunmayı amaçlayan Toronto Ağa Han Müzesi’nin Daimi Koleksiyonunda, sanatsal stilleri ve malzemelerinin çeşitliliği ile geniş bir yelpazeyi yansıtan 1.000’den fazla eser bulunuyor. Portreler, tekstil, minyatürler, el yazmaları, seramik, çini, tıbbi metinler, kitaplar ve müzik aletleri, insanlık tarihinin 10 yüzyılını ve Çin’den İber Yarımadası’na kadar uzanan geniş bir coğrafyayı temsil ediyor. Müzede sergilenen eserleri ilk kez gördüğümde, tabii ki aklıma hemen Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı, Yıldız Sarayı, Türk ve İslam Eserleri Müzelerimizde sergilenen eserler geldi. Sonra da asla karşılaştırma yapmamam gerektiğini düşündüm. Çünkü Ağa Han Müzesi, Kuzey Amerika ve Kanada’da açılan ilk İslam Eserleri Müzesi olma özelliğini taşıyor. Ve yıllardır tutkuyla biriktirilen İslam Eserlerinin bir müzede sergilenme hayalinin gerçekleşmesini gözler önüne seriyor.

Ağa Han Ailesi’nin bireylerinin birçoğunun eser bağışlayarak katkı verdiği koleksiyonun tarihi nesiller öncesine dayanıyor. Ağa Han’ın amcası Prens Sadruddin Ağa Han, vefat ettikten sonra eşi Prenses Catherine, Ağa Han’ı davet ederek muhteşem minyatürler, heykeller ve seramiklerden oluşan İslam Sanatı koleksiyonlarını ona emanet eder. Örneğin, şu anda müzedeki Bellerive Odası’nda sergilenen Prens Sadruddin Ağa Han’ın seramik koleksiyonu -İznik seramikler önemli bir yere sahip- paha biçilmez eserlerden oluşuyor. Daha sonra Prens Ağa Han’ın satın alma yoluyla geliştirdiği aile koleksiyonunu, bir müzede sergileme çabaları başlıyor. Koleksiyonda kağıt üzerine eserler, yaldızlı el yazmaları, Kuran yaprakları çok önemli bir yer teşkil ediyor. Diğer hazineler arasında ise şu eserler bulunuyor: En erken döneme tarihlenen, günümüze ulaşmış, İbn-i Sina’nın el yazması “El-Kanun fi’t-Tıb (Tıbbın Kanunu)” eseri; I. Şah Tahmasb için hazırlanmış Şehname (Kralların Kitabı)’den 10 yaprak resim; 19. yüzyıla ait, Türkiye’de yapılmış, kestane ağacı yaprağı üzerine altın ile kaligrafik kompozisyon; dönemine göre oldukça gelişmiş metal eserler, cam ve kaya kristali objeler, bilimsel aletler, çarpıcı taş ve ahşap mimari elemanlar…

Prens Ağa Han ve 

Kanada Başbakanı Stephen Harper, 

(© Moez Visram).

Kanada Başbakanı Stephen Harper ve
Ağa Han Müzesi Müdürü Henry Kim,
(© Gary Otte).

Prens Ağa Han İslam Eserleri Müzesi’nin gerekliliği konusunda ise şu açıklamayı yapıyor: “Son yıllarda öğrendiğim derslerden biri İslam ve Batı dünyasının, karşılıklı anlayış oluşturmak adına çok daha etkin bir biçimde birlikte çalışmaya ihtiyaç vardır, özellikle bu kültürler daha aktif bir etkileşim içinde ve iç içe geçmiş durumda. Biz, bu müze ile tüm İslam halklarının dini, etnik, dilsel ve toplumsal çeşitliliğinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağını umuyoruz.”

Erken dönemlerden itibaren, Müslüman medeniyetler; coğrafyaların, dillerin ve kültürlerin olağanüstü çeşitliliğini yansıtmaktadır. Toronto -daha genel anlamda Kanada- bu çeşitliliği kucaklaması açısından uluslararası bir üne sahip. Toronto şehri, bu nedenle dünya kültürleri arasındaki karşılıklı anlayış, saygı ve hoşgörüyü teşvik eden bir kurum için ideal bir ortam sağlıyor.

Prens Ağa Han ve
Kanada Başbakanı Stephen Harper,
(© Gary Otte).

Prens Ağa Han, Ağa Han Müzesi Yönetim Kurulu Başkanı. 13 Aralık 1936 yılında İsviçre Cenevre’de doğdu. Çocukluğunun ilk dönemlerini Nairobi, Kenya’da geçirdi, İsviçre’de eğitim aldı ve 1959 yılında Harvard Üniversitesi İslam Tarihi Bölümü’nden şeref derecesi ile mezun oldu. Prens Ağa Han belki de en iyi geliştirme öncüsü olarak tanımlanabilir. 30 ülkede faaliyet gösteren, 80.000 kişinin çalışmasına imkan tanıyan ve çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerde yer alan Ağa Han İş Geliştirme Ağı (AKDN)’nın kurucusu ve Yönetim Kurulu Başkanı. Ağa Han İş Geliştirme Ağı, iyi sağlık hizmeti alınması, eğitim servisleri, dışlanmış toplulukların kültürel ve ekonomik olarak canlandırılması, mikro işletmelerin geliştirilmesi, ekonomik gelişme ve girişimcilik, sivil toplumun ilerlemesi, çevrenin korunması gibi karmaşık geliştirme alanlarında faaliyet gösteriyor.

Prens Ağa Han ayrıca Şii İsmaili Müslümanlarının 49. İmamı ve ruhani lideri. İslam’ın ahlaki değerleri gereği, dini liderler sadece inancı yorumlamakla kalmaz, içinde yaşadığı ve ilişkili olduğu toplumun yaşam kalitesini yükseltmekle de sorumludur. Bu nedenle Prens Ağa Han, 50 yıldan fazla bir süredir, Ağa Han İş Geliştirme Ağı (AKDN) aracılığıyla geliştirme konusunda çok yoğun bir şekilde çalışmaktadır. Ağa Han Müzesi, Ağa Han İş Geliştirme Ağı (AKDN)’nın bir ajansı olan Ağa Han Kültür Vakfı (AKTC), tarafından kurulmuş bulunuyor.

Aslında 2007 yılından bu yana, 1 milyon kişi Ağa Han Müzesi Koleksiyonu’nun ihtişamına çeşitli sergiler aracılığıyla şahit oldu. Paris Louvre Müzesi, St. Petersburg Hermitage Müzesi, Lizbon Gulbenkian Müzesi, Berlin Martin-Gropius-Bau, İstanbul S.Ü. Sakıp Sabancı Müzesi, Kuala Lumpur Malezya İslam Sanatları Müzesi ve Singapur Asya Medeniyetleri Müzesi’nde düzenlenen sergilerde Ağa Han koleksiyonunun başyapıtları sergilendi. Dünyanın en değerli İslam sanat eserleri koleksiyonlarından biri olan Ağa Han koleksiyonunun seçkin örneklerini, 2011 yılında S.Ü. Sakıp Sabancı Müzesi’nde “Ağa Han Müzesi Hazineleri” başlıklı sergide izleme şansı yakalamıştık. Şimdi bu sergiyi gezme imkanı bulamayanlar, Toronto’da açılan Ağa Han Müzesi’nde eserleri daha detaylı bir şekilde inceleme şansına sahipler.

Ağa Han Müzesi, (© Gary Otte).

Ağa Han Müzesi,
(© Gary Otte).

Ağa Han Müzesi,
(© Gary Otte).

MİMAR FUMIHIKO MAKI’NİN YORUMUYLA MÜZEDE IŞIK KAVRAMI

Mimar Fumihiko Maki’ye kişisel bir mektup gönderen, Prens Ağa Han, Müze’nin ışık kavramı etrafında tasarlanmasını önerir. Işık, Prens Ağa Han’ın belirttiği gibi eski zamanlardan beri dünya dinleri ve medeniyetleri için kalıcı bir ilham kaynağı olmuştur. Mimar Maki, dahiyane şekillerde binaya doğrudan ve yaygın ışık davet eden bir tasarım ile cevap verir. Bina, tüm dış yüzeylerinin gün boyunca Güneş’ten ve gece boyunca da Ay’dan doğal ışık almasını sağlamak için kuzeye doğru 45 derecelik açıyla konumlandırılmış. Binanın dış cephesinde, değerli taşların form ve şekillerinden esinlenilmiş.
Esnekliği ve parlaklığından dolayı seçilen Beyaz Brezilya granitinden inşa edilen açısal duvarların yüzeylerinde gün boyunca ışık oyunlarını izlemek mümkün.

Mimar Fumihiko Maki tarafından tasarlanan Müze, mimar Charles Correa tarafından tasarlanan Toronto İsmaili Merkezi ile birlikte 17 dönümlük bir alanı paylaşıyor. Projede Moriyama ve Teshima Arhitects’in de katkısı bulunuyor. 10.500 metrekare brüt kat alanı üzerine kurulan müzenin sergileme galerileri 1.800 metrekare alana yayılmış. Müzenin performans sanatları ile ilgili etkinliklerinin düzenleneceği oditoryumu 350 kişilik ve tavanı 19.8 metre yüksekliğinde. Sergiler dışında, düzenlenecek konserler, seminerler, film, dans gösterimleriyle müzenin sürekli yaşayan ve hatta Müze Müdürü Henry Kim’in deyimiyle hiperaktif bir mekan olması amaçlanmış. www.agakhanmuseum.org adresinden planlanan performans sanatları etkinliklerinin detaylarını görmek mümkün.

Müzenin mimari tasarımının merkezini iç avlu oluşturuyor. Açık tavan planı sayesinde doğal ışık, 13 metre yüksekliğinde, ‘mashrabiya’ tekniğinde yani dantel motifleri ile işlenmiş camlarla çevrili avluya doluyor ve oradan müzenin galerilerine yayılıyor. Müzenin avlusunun etrafındaki dantel gibi işlenen pencereler gerçekten büyüleyici ışık oyunları yaratıyor. Bu zarif motifler, çağdaş bir mimari yapının koridorlarında ilerlerken, İslam Eserleri ile karşılaşacağınızı müjdeliyor. Açılış seremonisinde avluda düzenlenen sema gösterisine eşlik eden Pooria Pournazeri’nin tambur ve Ziya Tabassian’ın perküsyon performansı, gerçekten avlunun muhteşem ışık ve ses işlevini gözler önüne seriyordu. Işık teması, müzenin sergileme galerilerinde de devam ediyor. Müzeye mistik bir ışık yayan, geometrik desenlerle süslenmiş tavan pencerelerinin ilham kaynağı ise camilerdeki pencereler. Böylece kıymetli ve ışığa hassas sanat eserlerinin doğrudan gün ışığı alması da engelleniyor. Işık temasının yanı sıra boşluk ve sessizlik teması müze mimarisine hakim olan diğer elemanlar. Avlunun etrafındaki geniş koridorlar, sergileme alanlarının ferahlığı ve sessizliği, dış dünyanın karmaşasından sizi uzaklaştırarak adeta yenilenme hissi yaşamanızı sağlıyor. Müze tasarımında, İslam mimarisinin somut ve baskın olarak değil soyut olarak hissedilmesi en çok dikkat edilen konulardan biri olmuş. Böylece buram buram İslam mimarisi kokan bir mekan yerine, modern bir mimari içerisinde zarif İslami unsurların akıllıca kullanıldığı bir müzede bulunuyorsunuz. 

Mimar Maki’nin asistanlarından Gary Kamamoto ile müzeyi dolaşırken en çok ilgimi çeken noktalardan biri şu oldu: Müzenin koleksiyonlarının ileride genişleyeceği düşünülerek, müze duvarları rahatlıkla sökülüp, müze alanı genişletilecek şekilde tasarlanmış. Böylece koleksiyonlar genişledikçe, müze mimari olarak da genişleyebilecek.

SERGİLEME ALANLARINDA ADRIEN GARDÈRE İMZASI

Ağa Han Müzesi, Bellerive Odası,
(© Gary Otte).

Ağa Han Müzesi Sergi Alanından Görünüm,
(© Gary Otte).

Müzenin daimi ve geçici sergileme alanlarında, multimedya enstalasyonlarında ve ışıklandırmasında, Adrien Gardère Atölyesi’nin imzası bulunuyor. Paris merkezli firmanın daha önce çalıştığı müze ve sanat kurumları arasında Louvre Müzesi; Louvre-Lens Müzesi, Lens; Pas-de-Calais, Kuzey Fransa; John F. Kennedy Performans Sanatları Müzesi, Washington; Kahire İslam Sanatı Müzesi, Mısır bulunuyor.

Adrien Gardère, Ağa Han Müzesi için yaptığı çalışmada mimar Fumihiko Maki’nin yaklaşımına saygı göstererek, ziyaretçilerin ilgisini çekecek yeni yöntemler de kullanmış.

Yaya Tüneli: Ağa Han Müzesi’nin ana iki girişinden biri olan Yaya Tüneli ile ziyaretçiler koleksiyonun sıra dışı parçaları arasında yer alan tarihi kitaplar bölümüne ulaşıyor. Tünel girişinde yer alan ve tüm duvarı kaplayan dijital ekranda, müzenin koleksiyonundaki eserlerin motiflerinin, sanatçılar ve zanaatkârlar tarafından nasıl oluşturulduğu hareketli bir gösteri ile sunuluyor. Böylece hayranlık veren eserlere, nasıl bakılması gerektiği konusunda bir ipucu verilmiş oluyor. Eserlerin bütününe bakarken, detaylarda nelerin gizli olduğunun anlaşılması sağlanıyor.

Şehname Odası Enstalasyonu: Şık ve yaratıcı sergileme seçeneklerine imkan tanıyan müzenin koleksiyon galerisinde yer alan el yazmaları ışığa oldukça hassas. Daima Koleksiyon galerilerinde olduğu gibi burada da sade bir sergileme çözümü uygulanırken, paha biçilmez el yazmalarının en iyi şekilde sunulmasına çalışılmış.

Bellerive Odası: Prens Sadruddin Ağa Han’ın özel ilgi alanı olan ve Cenevre’deki ikametgâhında sergilediği oldukça ender bulunan Seramik koleksiyonuna ev sahipliği yapan Bellerive Odası, Prens’in sergileme tekniklerine sadık kalınarak, aynı sergileme dolapları buraya taşınarak düzenlenmiş.

İSMAİLİ MERKEZİ

Mimar Charles Correa,benzersiz bir cam kristal kubbe yaratmak için ışık,renk ve simetri ile oynayarak,geleneksel kubbe kavramlarını yeniden yorumlamış, Don Valley Parkway’den bakıldığında İsmaili Merkezi Cemaathanesi’nin kristalli buzlu cam kubbesi, kompleksin en yüksek noktasından geceleri ışık yayıyor, (© Gary Otte).

Ağa Han Müzesi’nden ortadaki park ile ayrılan İsmaili Merkezi, yine ünlü bir mimar olan Charles Correa imzası taşıyor. İsmaili Cemaati’nin dini ve sosyal ihtiyaçları düşünülerek tasarlanan merkezde, sosyal yardım etkinlikleri için de alanlar bulunuyor. İbadet salonunda (Cemaathane) aynı anda 800 kişi ibadet edebiliyor. İhtişamlı duvarları ve kompleksin en yüksek noktasını oluşturan kristal çatısıyla, merkez yine özel bir mimari başarı örneği. Kanada Vancouver, Londra, Lizbon, Dubai ve Duşanbe’de de birer İsmaili Merkezi bulunuyor. Dünyada 25 farklı ülkede, özellikle Orta ve Güney Asya, Afrika ve Orta Doğu’da İsmaili Cemaatine mensup Müslüman bulunuyor. Kanada’da ise yaklaşık 100.000 İsmaili yaşıyor. İsmaili Merkezlerinde konferans, seminer, sergi, kültürel ve sosyal etkinlikler düzenlenerek, İsmaili Müslümanların ahlaki ve kültürel değerleri anlatılıyor ve içinde yaşadıkları toplum ile uyum sağlamalarına yardımcı olunuyor.

Mukarnas formunda tasarlanmış tavan, ışığın sakin cemaathanenin içine akmasını sağlıyor, (© Gary Otte). (Mukarnas, İslam sanatında mimari yapılarda görülen geometrik bir bezeme çeşididir. İslam bezeme anlayışında mistik anlam, geometrik biçimler ve düzenlemelerin kurgusunda gizlenmiştir. Evrensel birlik ve denge düşüncesi çokgen ve çok köşeli yıldızlarla somutlaştırılmıştır).

ÇOK AMAÇLI BARIŞÇIL BAHÇELER

Ağa Han Müzesi Giriş, (© Gary Otte).

Peyzaj mimarı Vladimir Djurovic’in (Sırbistan-Lübnan) tasarladığı açık alanlar, Toronto şehri için heyecan verici yeni bir yeşil alan sağlıyor. Aynı anda geleneksel ve çağdaş öğeleri bir arada sunan bahçeler, barışçıl bir vaha görünümü sunuyor. Prens Ağa Han, Vladimir Djurovic’in müzenin bahçe tasarımlarını gerçekleştireceği kesinleşince, ziyaret etmesi gereken İslam bahçelerinin bir listesini verir ve daha sonra tasarım konusunda tekrar konuşmalarını önerir. Humayun’un Mezarı ve Bahçeleri (Delhi, Hindistan), Fatehpur Sikri (Hindistan), İspanya Granada’daki El Hamra Sarayı’nın bahçelerine hayran olan mimar Vladimir Djurovic, kompleksin bahçelerini düzenlerken İslam bahçelerini, Ağa Han Müzesi için çağdaş bir dilde yorumlamış. İsmaili Merkezi ve Ağa Han Müzesi’nin ortasında yer alan bahçeler, bu binaların çağdaş mimarisini de tamamlıyor. Üç adet havuzun etrafında yer alan çim dinlenme alanlarının yanı sıra, geniş taş zeminler, açık alan sergileri ve performanslar için de muhteşem bir sahne oluşturuyor. Farklı mevsimlerde çiçek açan ağaç ve bitkiler tercih edilerek, bahçelerin yılın her günü ziyaretçilere şölen yaşatması amaçlanmış.

Ağa Han Müzesi Daimi Küratörü Filiz Çakır Phillip, 
(Fotoğraf: Ümmühan Kazanç).

AĞA HAN MÜZESİ’NDEKİ GURURUMUZ: FİLİZ ÇAKIR PHILLIP

İslam Sanatı uzmanı ve küratör Filiz Çakır Phillip, uzun yıllardır Türkiye’yi yurtdışında başarıyla temsil ediyor. Ağa Han Müzesi’nin son şeklini almasında Müze Müdürü Henry Kim ile birlikte başarıyla çalışan müzenin Daimi Küratörü Filiz Çakır Phillip, aynı zamanda “Sanatçının İzinde: Ağa Han Müzesi Koleksiyonu’ndan İmzalı Çizimler ve Resimler” sergisinin de küratörlüğünü üstlendi.

Sayın Filiz Çakır Phillip, İslam Sanatı uzmanı ve küratörü olarak uzun yıllardır Türkiye’yi yurtdışında başarıyla temsil ediyorsunuz. Kısaca sizi tanıyabilir miyiz?

Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi eğitimime Bilkent Üniversitesinde başladım. Justus Liebig-Universitaet Giessen’de Oryantalizm sanatçılarının -Ingres, Delacraoix, Gerome ve John Frederic Lewis- kadın betimlemeleri üzerine master tezimi yazdım. Frankfurt’taki Uygulamalı El Sanatları Müzesinde bir süre çalıştıktan sonra Berlin’e taşınıp Pergamon Müzesi’nde, İslam Sanatları Müzesi’nde ilk önce asistan sonra da küratör olarak yedi yıl çalıştım. Bu dönem içinde Berlin’de bulunan Silah Koleksiyonlarındaki araştırmalarımın ürününü İran silahları üzerine hazırladığım doktora tezimi Freie Universitesi Berlin’e teslim ettim. New York Metropolitan Müzesi İslam ve Silah Bölümlerine misafir araştırmacı olarak davet edildikten sonra, bir yıl İtalya’nın Floransa şehrinde Max-Planck-Society’e bağlı Alman Sanat Tarihi Enstitüsü’nde araştırmacı olarak bulundum. Şu anda Toronto Ağa Han Müzesi’nde küratör olarak çalışıyorum. Burada çalışmaya 2013 yılının Mart ayında başladım.

Müzenin inşasının dışında, siz ve ekibiniz uzun süredir müzenin açılması için yoğun olarak çalıştınız. Müzenin koleksiyonunda kaç eser bulunuyor, İslam Sanatının hangi dönemlerini kapsıyor?

Müzenin kuruluş fikri 2000 yılına kadar uzanıyor. Yaklaşık 14 yıldır müzenin kuruluşu için çalışıldı. Ben 18 aydır üzerime düşen görevleri gerçekleştirmeye çalışıyorum. Müzenin koleksiyonunda 1000’den fazla eser bulunuyor ve ilk İslam Sanatı örneklerini kapsayan 8. yüzyıl ile 19. yüzyıla kadar uzanan uzun bir tarihin ve geniş bir coğrafyanın en seçkin, nadide örneklerini görmek mümkün. Sergide; seramik, ahşap, maden sanatının ve kumaş gibi farklı malzemeden yapılmış ve üzerlerinde Kuran’dan metinlerin yer aldığı objelerin yanı sıra el yazmaları, resim sanatı ve seramik sanatı örnekleri de dikkat çekmektedir.

Her müzenin öne çıkan eserleri vardır? Ağa Han Müzesi’nin başyapıtları nelerdir?

Şah Tahmasb Şehnamesinden, 16. yüzyılın ilk yarısına ait Sultan Muhammed’in kaleminden olduğu bilinen “Court of Keyomars” minyatür resmi için başyapıt eserimiz diyebiliriz. Ardından İbn-i Sina’nın “Tıbbın Kanunu” el yazmasının ciltleri, 14. yüzyıla ait Moğol tipi erkek elbisesi, 16. yüzyıla ait II. Sultan Selim’in portresi diğer önemli eserlerimizden bazıları.

Koleksiyonda Türkiye’den de eserler bulunuyor. Kaç adet ve ne tip eserler var? Türk İslam sanatının yeterince temsil edildiğini düşünüyor musunuz?

Koleksiyon İznik seramiklerinde oldukça güçlü. Bunun dışında Osmanlı el yazmaları ve resim sanatı ve maden sanatı örnekleri de bulunuyor. 16. yüzyıla ait II. Sultan Selim’in portresi bulunuyor. Türk İslam sanatının yeterince temsil edildiğini söyleyemem. Örneğin Osmanlı halıları ve kumaşlarında çok açığımız var. Gelecekte bu alanlara eğilmek istiyorum.

Müzenin açılış sergilerinden olan ve 16 Kasım’a kadar devam edecek “In Search of the Artist: Signed Drawings and Paintings from the Aga Khan Museum Collection” (Sanatçının İzinde: Ağa Han Müzesi Koleksiyonu’ndan İmzalı Çizimler ve Resimler) sergisinin küratörlüğünü siz yaptınız. Bu sergi ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?

Üzerinde çalışırken çok zevk aldığım bir konuydu. Maden sanatından sonra resim sanatı üzerinde yoğunlaşmak yeni açılımlar sağladı. Resim ve kara kalem çalışmaların sanatçılarının, izini sürmekle ve keşiflerle geçirdim. Bu sergi üzerine çalışırken Türkiye’den ve uluslararası müzecilikte önde gelen resim sanatı uzmanlarından büyük destek gördüm.

Sergiyi üç bölümde ele aldım. Üstat Behzad’ı sanatçı olarak, Herat’ı da 15. yüzyıl Orta Asya örneği kültür merkezi olarak inceledim. İkinci bölüm sanatçıların Tebriz’e göçü, yeni Safavi sentezinin oluşumu ve Tebriz, Kazvin ve Isfahan şehirlerinin sanatçılar ve sanatseverler için kültürel merkez haline dönüşmelerinden yola çıkarak, bu gelişmelere öncülük eden sanatçıları ele aldım. Mesela Sultan Muhammad, Sadiki Bey ve Rıza Abbasi gibi.

Sergini son ve üçüncü bölümü de Babür resim sanatını kapsamakta. Tebriz ya da Herat’tan Hindistan’a gelen göçmen sanatçıları takipte Babür sanatının kuruluşu ve nasıl İran ve Hindistan Sanatı ile harmanlanışını ele aldım. Abd al-Samad Tebrizli bir sanatçı. Faruk ise Herat’tan gelmiş. Ama etkileri çok güçlü. Basawan Hintli bir ressam ve hükümdar koruması ve desteğiyle 40 yıl hizmet vermiş bir üstat. Mansur, hayvan betimlemelerinde öncülük yapan diğer bir sanatçı. Serginin yüzde 90’ı kendi eserlerimiz. Washington Freer and Sackler Galleries, Smithsonian Enstitüsü ve New York Metropolitan Müzesi’nden de ödünç eserlerin yanı sıra Prens Ağa Han’ın erkek kardeşi Prens Amyn’in koleksiyonunun da katkıları var.

Müzede bir de çağdaş sanat eserlerinden oluşan “Fikirlerin Bahçesi” isimli bir sergiye yer verdiniz.

Evet, 18 Ocak 2015’e kadar izlenebilecek ve misafir küratörümüz Sharmini Pereira’nın düzenlediği sergide, Bani Abidi, Nurjahan Akhlaq, David Chalmers Alesworth, Aisha Khalid, Atif Khan, İmran Qureshi’nin eserlerinin yer alıyor.

Sanırım 2015 yılında açılacak İstanbul ile ilgili bir sergi hazırlığınız var. Bu sergide ne gibi sürprizler olacak?

Düşündüğümüz sergi daha proje aşamasında. Kesin bir bilgi vermek zor olacak ama 19. yüzyıl eserleri ile çağdaş sanatı bir araya getirmek istediğimi söyleyebilirim.

Müzede sergilenen daimi koleksiyon sergisi dışında ne tip etkinlikler olacak? Sanırım çok yakın bir zamanda dünyanın önemli tarihçilerinin ve sanat tarihçilerinin katılacağı bir sempozyum var. Bu sempozyumun konusunu öğrenebilir miyiz? Türkiye’den ve dünyadan kimler davet edildi?

Müzede, daimi koleksiyonun yanı sıra özel sergiler, eğitim programları ve performanslar düzenlenecek. Yaklaşık 350 kişilik bir konferans salonumuz var, en yeni akustik teknoloji ile donanmış vaziyette. Burada çeşitli gösteriler, konferanslar ve konserler düzenlenebilecek. Historians of Islamic Art Association ya da kısaca HIAA olarak bilinen ve her iki senede bir gerçekleştirilen sempozyuma bu yıl Ağa Han Müzesi ev sahipliği yapacak. İslam Sanat tarihinin en ünlü ve önemli isimlerinin yanı sıra genç kuşaklardan da katılanlar olacak. Sempozyuma davet edilenler arasında Boğaziçi Üniversitesinden Dr. Oya Pancaroğlu, New York Metropolitan Müzesi’nden Dr. Sheila Canby, Harvard Üniversitesi’nden Prof. Dr. Gülru Necipoğlu ve İslam Sanatları Müzesi Berlin’den Dr. Stefan Weber katılanlar arasında.

Müzenin koleksiyonu bağış ve satın alma yoluyla genişletilecek mi? Oldukça zengin bir kütüphane kurulması yolunda da çok önemli adımlar atılmış. Kütüphane dünyanın her yerinden araştırmacılara açık olacak değil mi?

Evet, müzenin koleksiyonu bağış ve satın alma yoluyla genişletilecek. Araştırmacılara açık olabilmek için kütüphanenin hacmini genişletmeye çalışıyoruz. Şimdiye kadar bağış ve satın alma yoluyla kütüphanenin hacmini 10.000 kitaba çıkartmayı başardık. İran Sanatı özelikle resim sanatı üzerine çok güçlü bir kütüphanemiz var. Hindistan ve Orta Doğu bunu takip etmekte. Gelecek için planladığım Osmanlı ve Türk Sanatı, mimarisi ve güzel sanatları üzerine olan kitaplarla kütüphaneyi zenginleştirmek. Evet, kütüphane ve koleksiyon dünyanın her yanından araştırmacılara açık.

“El-Kanun fi’t-Tıb (Tıbbın Kanunu)”, Cilt 5, İbn-i Sina (ö. 1037), İran veya Irak, kağıt üzerine opak suluboya ve mürekkep, Folyo: 21.2 x 16.4 cm, AKM510, (© 2014, Ağa Han Müzesi).

Usturlap, İber yarımadası, 14. yüzyıl,
bronz üzerine gümüş kakma,
çap: 13.5 cm,
AKM611, (© 2014, Ağa Han Müzesi).

“The Court of Keyomars”, Folyo 20v Şehname (Kralların Kitabı), I. Şah Tahmasb için yapılmış, Sultan Muhammed tarafından resmedilmiş, Tebriz, İran, yaklaşık 1522, kağıt üzerine opak suluboya, mürekkep, altın ve gümüş, 47 x 32 cm, AKM165, (© 2014, Ağa Han Müzesi).

İznik Tabak, Türkiye, yaklaşık 1570-80, sır altı boyama, 
çap: 34.3 cm, yükseklik: 7.4 cm, 
AKM687, (© 2014, Ağa Han Müzesi).

“Fildişi Boynuz” (Oliphant), Güney İtalya, 11.-12. yüzyıl, (gümüş geçmeler: İngiltere, erken 17. yüzyıl), fildişi oyma, gümüş geçmeler, uzunluk: 64 cm, yükseklik: 34 cm, AKM809, (© 2014, Ağa Han Müzesi).

TÜRKİYE’DEN AĞA HAN MÜZESİ’NE ÖZEL TASARIMLAR

Ağa Han Müzesi’nin kafesi, restoranı ve hediyelik eşya ve butik bölümü de müze ziyaretçilerinin kültür gezilerini daha keyifli geçirmeleri için özel olarak tasarlanmış. Örneğin, Şam’daki bir evin misafir odasına ait ahşap duvar kaplamaları ve mimari elemanlar, “Diwan” restoranda kullanılarak, sergileme ana galerilerin dışına taşırılmış. Ahşap duvar kaplamalarının üzerinde figüratif desenler ve tasvirler bulunuyor. Türkiye, İran, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Hindistan mutfağından yemeklerin sunulacağı restoranda yemek yerken, İslam kültürünün güzelliklerini yaşamaya devam etmek mümkün.

Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya ve butik bölümü müzenin koleksiyonunu yansıtmaya devam ediyor. Moda Tasarımı bölümünden mezun olan ve Müze’nin İş Geliştirme Müdürü Shoheb Gwaduri’nin yönetiminde, özellikle İslam ülkelerindeki tasarım firmalarına ve tasarımcılara yaptırılan çağdaş dekorasyon, kıyafet, mücevher gibi ürünler görülmeye değer. Burada bizi gururlandıran, iki önemli Türk tasarım firması Urart ve Anatoli ile gerçekleştirilen yoğun çalışmalar sonucu çok özel eserler ortaya çıkmış ve şimdiden en çok talep edilen ürünler arasında yer alıyor olması. Konu ile ilgili detayları Urart’tan Erol Sağmanlı ve Anatoli’den Beyhan Bağış’a sorduk.

Erol Sağmanlı, Urart.

URART İMZASI ŞİMDİ DE AĞA HAN MÜZESİ’NDE

Lady Gaga, Pippa Middleton, Madeleine Albright, Ürdün Kraliçesi Raina, Hillary Clinton, Helen Mirren gibi ünlülerin mücevher koleksiyonlarına girmeyi başaran Urart, şimdi de Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya bölümü için çok özel tasarımlara imza attı. Konuyla ilgili sorularımızı Urart Yönetim Kurulu Başkanı Erol Sağmanlı yanıtladı.

Urart tasarımı seramik kase.

Sayın Erol Sağmanlı, son dönemde üzerinde çalıştığınız projelerden biri Kanada Toronto’da açılan Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya bölümü için hazırladığınız tasarımlar. Urart, köklü bir firma olarak birçok müze için bu tip çalışmalar gerçekleştirmiş bulunuyor. Yine de Ağa Han Müzesi’nden böyle bir teklif geldiğinde neler hissettiniz?

Büyük bir heyecan hissettim. Yeniden eşi bulunmaz müze parçalarına dokunuyor olmak çok güzeldi. 1989 yılında İstanbul Arkeoloji Müzesi ile yaptığımız ilk çalışmayı hatırladım. Senelerdir kutularda bekleyen, üzerinde yalnızca var olduğu tarihi dönemin parmak izlerini taşıyan muhteşem parçaları kutulardan çıkarıp elime aldığımda çok heyecanlanmıştım. O eski hisleri yeniden yaşadım.

Tasarım süreci nasıl başladı ve nasıl devam etti? Ağa Han Müzesi için hazırlanan seride nelerden yola çıkıldı? Kaç çeşit ürün tasarlandı?

Kanada’dan müze yetkilileri tavsiye üzerine Urart’a geldiler. Daha önce İstanbul Arkeoloji Müzesi başta olmak üzere Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Türk İslam Eserleri Müzesi, New York Metropolitan Müzesi, Londra Kraliyet Akademisi gibi birçok müze için ürettiğimiz parçaları gösterdik. Onlar da Toronto’ya döndüklerinde Ağa Han Müzesi’ndeki çok değerli tarihi parçaların görsellerini gönderdiler. Hepsi birbirinden güzeldi... Biz de etüt ederek seçtiğimiz parçalarla neler yapabileceğimize ilişkin düşüncelerimizi paylaştık. Müze yetkilileri bazılarını onayladı, bazılarında ise “şu parçadan esinlenin, bu tasarım daha iyi” gibi öneriler getirdiler. Yine müze yetkililerinin koleksiyonlarına dair bize gönderdikleri kitaplar da tasarımlarımıza esin kaynağı oldu.

Toplam 34 modelden şimdilik 855 adet ürün tasarlayıp ürettik. Bu özel seride 34 farklı modelin 20’si çeşitli objeler, 14’ü ise takılardan oluşuyor.

Objelerde; bronzdan mermere, seramikten gümüşe, pirinçten cama uzanan çeşitlilikte malzemeden yapılmış vazolar, çanaklar, şişeler, zarf açacakları ve kavanoz gibi özgün tasarımlarımız Ağa Han Müzesi mağazaları için seçildi. Takılarda ise gümüş bileziklerden, ipek kordonlu bronz bileziğe, bronz küpelerden, 9 ayar altın kaplama broşlara yalın, modern ve şık mücevherler satışa sunuluyor.

Bir Türk firması olarak, Kanada Toronto’da tasarımlarınızın temsil edilmesi oldukça önemli. Bu bağlamda Türk firmaların ve tasarımcıların, dünya çapındaki başarısı konusunda neler söylemek istersiniz.

Evet, gerçekten çok değer verdiğimiz bir proje. Teşekkür ederim. Türk firmaları ve tasarımcıları artık dünyanın her yerinde ağırlığını hissettiriyor. Örneğin Autoban yalın, işlevsel ve farklı çizgileriyle dünya çapında bir tasarım stüdyosu. Yeni nesilden Ümit Benan kendine özgü stiliyle dünyaya açılan bir Türk modacı. Bunlar ilk aklıma gelenler.

Urart mağazalarında satışa sunduğunuz ürünlerin tasarımı ile bir müzeye özel hazırlanan tasarımlar arasında ne gibi farklar oluyor? Daha mı zor, daha mı kolay?

Müzeye özel ürün hazırlarken özellikle fiyatlandırmada kısıtlamalar oluyor. Alıştığımız bazı malzemeler altın, gümüş, yarı değerli taşlar yerine seramik, cam, porselen kullanıyoruz. Bu malzemelerin hem üretim koşulları hem de tasarıma uygun işlenme olanakları daha zor.

Urart, altın, gümüş, değerli taşlarla çok özel ve şık tasarımlar hazırlayan bir tasarım firması. Gelecekle ilgili planlarınız nelerdir?

Urart, bir mücevher ve obje tasarım firması olmanın da ötesinde, kültürleri buluşturma misyonunu çok farklı alanlarda sürdürüyor. Yukarıda da bahsettiğim gibi İstanbul Arkeoloji Müzeleri başta olmak üzere New York Metropolitan Müzesi, İngiliz Kraliyet Akademisi’ne ürün tasarlayan ilk Türk markasıyız. Film festivallerinin de dahil olduğu sayısız kültür ve sanat projesine katkıda bulunduk. Uluslararası birçok tasarım yarışmasında ödüllerimiz var.  Çağdaş Türk sanatçılarının eserlerini sergiledik. Birçok kurumsal özel projeye imza attık.

Son dönemde moda, tasarım, kültür ve sanat gibi birçok alanda konularının ileri gelenleri ile farklı işbirlikleri gerçekleştiriyoruz. Bundan sonra da Urart dostlarıyla birlikte heyecanımızı yitirmeden, kültür mirasının estetik birikimini gelecek kuşaklara aktarmayı sürdüreceğiz.

Son koleksiyonumuz “Mutluluk”tan da söz edeyim: Efsanevi Kral Charlemagne’nin bugün Paris Louvre Müzesi’nde sergilenen, güneşi bile gölgede bırakacak kadar parlak, farklı renkli taşlarla bezeli “Joyeuse” isimli kılıcından esinleniyor. Kendini yeniden keşfedebilen, gizem duygusunu farklı sembollerle ifade etmeyi sevenler için günün anına uyum sağlayabilen bir koleksiyon.

ANATOLİ KLASİKLERİ TORONTO’DA

Anatoli tasarımı “Aliye Kase”.

Anatoli gibi oldukça genç bir firmanın, Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya bölümü için hazırladığı özel tasarımları büyük ilgi görüyor. Tasarım ve üretim sürecini Anatoli’nin kurucusu Beyhan Bağış anlatıyor.

Sayın Beyhan Bağış kısaca sizi tanıyabilir miyiz?

Beyhan Bağış, Anatoli.

Aslen Bursalıyım, liseyi bitirdikten sonra bir yıl ODTÜ’de Sosyoloji okuyup esas hayalim olan Moda ve Mağazacılık okumak üzere Amerika’ya gittim. Fashion Institute of Technology’de Pazarlama ve Uluslararası Ticaret üzerine, sonra Bernard M. Baruch College’da girişimcilik üzerine MBA yaptım. Uzun yıllar boyunca satın alma, eğitim, satış dahil olmak üzere mağazacılık ve perakendenin birçok alanında çalışma fırsatı buldum. 

Çalıştığım şirketler Federated Department Stores, Saks Fifth Avenue gibi gerçekten mağazacılık ve marka yönetimi anlamında Amerika’nın önde gelen kurumlarıydı.

Amerika’ya gidişimin 14. yılında 2002’de eşimin görevi sebebi ile Türkiye’ye kesin dönüş yapmamın ardından Harvey Nichols İstanbul’un kuruluşunda Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yaptım, daha sonra profesyonel yöneticilik kariyerime Vakko’da devam edip, 2009 yılı başında Vakko bayii oldum, buna ek olarak 2011 Nisan ayında kurduğum dünyanın en önemli değerlerinden biri olan Anadolu kültürünün günlük hayatımızla buluşmasından oluşan bir dekorasyon ve hediyelik eşya markası olan Anatoli konseptini oluşturdum. Şuan İstinye Park, Zorlu Center ve Armada Alışveriş merkezlerinde mağazalarımız bulunuyor, sürprizler ise yolda...

Anatoli gibi oldukça genç bir firmaya, Kanada Toronto’da açılan Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya bölümü için özel tasarımlar hazırlama teklifi geldiğinde aklınızdan neler geçti?

Tabii ki çok heyecanlandık ve gururlandık. Ağa Han’ın sahip olduğu eşsiz koleksiyon parçaları, Anatoli’yi hayata geçirirken birçok ürünümüze ilham kaynağı olmuştu. Böylesine özenle seçilmiş koleksiyonun sergileneceği müze için de çok titiz bir çalışma yaptık.

Tasarımlar gerçekleşmeye yani üretilmeye başlayana kadar oldukça yoğun bir süreç yaşamış olmalısınız? Bu süreci sizden dinleyebilir miyiz?

Ağa Han Koleksiyon parçalarını yakından takip ettiğimizden, onlar için koleksiyon hazırlamak bizi çok da zorlamadı. Tanıdık olduğumuz desen ve motifleri hem kendi bünyemizdeki üretim imkanlarımızla hem de ortak çalışmalar yürüttüğümüz üreticilerle kısa ama yoğun bir zaman diliminde hayata geçirdik.

Ağa Han Müzesi için hazırlanan seride neler var? Kaç çeşit ürün tasarlandı ve üretildi?

Şuan için Ağa Han Müzesi’nin hediyelik eşya bölümünde 37 çeşit ürünümüz yer alıyor. Kahve ve çay setlerinden, sahanlara uzanan bizim Anatoli klasikleri olarak adlandırdığımız bir serimiz raflarda yerini aldı. Bunun yanı sıra şimdiden ilgi gördüğünü bildiğimiz kol düğmesi modellerimiz, kitap ayraçlarımız bulunuyor. Tabii müze koleksiyonunun sahip olduğu parçalar gereği onlar için özel üretilmiş olan İznik çinilerinden de bir ürün grubu mevcut.

Kanada’da tasarımlarınızın satışa sunuluyor olması Türk motiflerinin, tarihinin ve kültürünün tanıtılması açısında da oldukça önemli. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz? 

Böylesine özenle hayata geçirilmiş bir projenin içinde yer almak çok gurur verici. Anadolu kültürüyle harmanlanmış tasarımlarımızın dünyanın öteki ucunda da takdir görüyor olması iyi bir yolda olduğumuzun işareti. Kendimizi doğru anlattığımız sürece, sahip olduğumuz köklü değerlerin Kanada’da beğeni toplaması çok olası.

www.agakhanmuseum.org

Müze’nin İş Geliştirme Müdürü Shoheb Gwaduri’nin yönetiminde,
özellikle İslam ülkelerindeki tasarım firmalarına ve tasarımcılara yaptırılan
çağdaş dekorasyon, kıyafet, mücevher gibi ürünler görülmeye değer. 

Ağa Han Müzesi Hediyelik Eşya ve Butik Bölümü, (Fotoğraf: Ümmühan Kazanç).

Ağa Han Müzesi Hediyelik Eşya ve Butik Bölümü, (Fotoğraf: Ümmühan Kazanç).

Ağa Han Müzesi Hediyelik Eşya ve Butik Bölümü, (Fotoğraf: Ümmühan Kazanç).

KAYNAKÇA

Philip Jodidio, The Aga Khan Museum Toronto, Prestel Verlag, Munich, Berlin, London, New York, 2008.

Ruba Kana’an, Henry S. Kim, Assadullah Souren Melikian-Chirvani, Luis Monreal, D. Fairchild Ruggles, Pattern and Light Aga Khan Museum, Skira Rizzoli New York, 2014.

KADİR AKYOL’UN “BİR FENOMEN OLARAK İMGE” İSİMLİ KİŞİSEL SERGİSİ GALERİ ARK’TA

22 KASIM - 13 ARALIK 2014

GALERİ ARK, İstanbul-Göztepe, Cemil Topuzlu Caddesinde, sanatın Anadolu Yakası’ndaki kalbi olmaya devam ediyor. Farklı renkleri ve sesleri Türkiye sanat ortamına kazandırmayı hedefleyen GALERİ ARK, genç sanatçıları da destekliyor. Bu kapsamda Rh+artmagazine Dergisi’nin düzenlediği yarışmada, “2013 Yılının Genç Ressamı” seçilen Kadir Akyol’un resimlerini sanatseverlerle buluşturuyor.

Kadir Akyol’un portre çalışmalarını ilk bakışta, foto-kolaj olarak algılayabilirsiniz. Ama O, tüm portrelerini yağlıboya, akrilik ve karışık teknik ile dantel gibi işliyor ve ortaya ironi ve eleştiri yüklü çok özel eserler çıkıyor.

Sanat eleştirmeni Lütfiye Bozdağ, Kadir Akyol’un GALERİ ARK’ta açılan 10. kişisel sergisi için yazdığı katalog metninde “bir fenomen olarak imge” kavramını sanatçının geçmiş-gelecek, modern-gelenek karşıtlığı içinde yeni bir ilişkisellikle ele aldığının altını çiziyor ve şöyle devam ediyor: “Medya-dantel-portre” gibi birbiri ile ilişkisiz imgelerin aynı düzlemde bir araya gelerek karşıtlık üzerinden yeni bir ilişkisellik oluşturması, yeni bir gerçekliğin ortaya çıkmasına hizmet ediyor. Bu yeni gerçeklik, varlığın kendi hakikatini içinde barındırmakla birlikte, yan yana getirilen her yeni imgenin birbiri ile kurduğu karşıtlık ilişkisi içinde, kendi gerçekliğini kırarak, yeni anlatıların önünü açıyor. Sanatçı, yaşadığı toplumun güç ve iktidar ilişkilerini “medya-dantel-portre” üçgeninde ele alıyor. Akyol, resimlerinde yer verdiği geleneksel dantel motifi ile doğu-batı sentezine gönderme yaparken, iktidar yapılanmasında önemli bir rol oynayan medyanın temsilini, tek kanallı devlet televizyonunun açılış modunu kullanarak ortaya koyuyor.

Yeni teknolojilerin işgali altında tutsak kalan hayatlarımızın, bir iletişim aracı olarak tasarlanan TV’nin dijital soğukluğu ile el emeği olan dantel motifinin geleneksel sıcak imgesinin birbirine nasıl yabancılaştığını modern ile geleneğin gerilim yüklü karşılaşmasını, çarpıcı bir ironi ile gözler önüne seriyor.”

Kadir Akyol’un “Bir Fenomen Olarak İmge” başlıklı sergisi, 22 Kasım-13 Aralık 2014 tarihleri arasında Galeri Ark’ta görülebilir.

Kadir Akyol’un eserleri, 13-16 Kasım tarihleri arasında Contemporary İstanbul 2014 Fuarı’nda Galeri biq (berlin istanbul quarter) standında; 8-16 Kasım tarihleri arasında ise Tüyap Sanat Fuarı Galeri Doruk İstanbul standında izlenebilir.

BİLGİ İÇİN:

Galeri Ark

Cemil Topuzlu Cad. Kaya Apt. No:49 34728 Göztepe-İstanbul

info@galeriark.com

Tel:0216 369 49 00

kadirakyol47@gmail.com

www.kadirakyol.com

http://kadirakyol.blogspot.com.tr/

KADİR AKYOL ÖZGEÇMİŞ

Kadir Akyol, 1984 yılında Mardin’de doğdu. 2004 yılında Mersin Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümünü kazandı. 2008’de mezun oldu. 2008 yılında Ankara Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Ana Sanat Dalı Yüksek lisans eğitimine başladı. 2011’de “Çağdaş Sanatta Melez Yaklaşımlar” isimli tezini bitirip mezun oldu. 

2011 yılında İspanya’da Universidad De Sevilla  Faculttad De Bellas Artes’da 2. master eğitimine başladı. İspanya’da “Hacker Sanatı” isimli tezine devam etmektedir.

2009-2013 yılları arasında Amerika ve Avrupa’nın bazı kentlerinde sanatsal araştırmalar yaptı proje bağlamlı workshop ve etkinliklerde de yer aldı.

2013 yılında Rh+Art Magazine’nin “Yılın Genç Ressamı” ödülünü kazandı. Bunun yanı sıra eserleri birçok ödüle ve sergilenmeye hak kazandı.10 Kişisel sergisi bulunmaktadır ve 100’den fazla ulusal ve uluslararası birçok karma, grup, bienal, trienal, sempozyum, fuar, müzayede, projeli etkinliğe; resim, video, enstalasyon ve performanslarıyla katıldı.

KİŞİSEL SERGİLER

2014 “Bir fenomen olarak İmge”, Galeri ARK, İstanbul, TÜRKİYE

2013 “Nameless”, RH+ Sanat Dergisi, Yılın Genc Ressamı, Planet Of Art, İstanbul, TÜRKİYE

2012 “Money Talks”, Artcore Space, İstanbul, TÜRKİYE

2012 “Insect”, ART and LIFE Gallery İstanbul, TÜRKİYE

2011 “Metamorfoz, Gregor Samsa, Böcek Serisi”, Galeri Studio 9 İstanbul, İstanbul, TÜRKİYE

2010 “Gregor Samsa”, Altamira Sanat Galerisi, Mersin, TÜRKİYE

2010 “Gregor Samsa”, M.T.S.O Sanat Galerisi, Mersin, TÜRKİYE

2008 “Metamorfoz”, Teoman Ünüsan Sanat Galerisi, Mersin, TÜRKİYE

2007 “Kadir Boyut”, Teoman Ünüsan Sanat Galerisi, Mersin, TÜRKİYE

2007 “Aşk Resmi”,  ‘Wc ’de sergi’,  Mersin Üniversitesi G.S.F., Mersin, TÜRKİYE

2006 “Kadir-Kent”, Mersin Üniversitesi G.S.F., Mersin, TÜRKİYE

SEÇİLMİŞ KARMA SERGİLER VE ÖDÜLLER

2014 “İmgenin Hakikati”,  Küratör Beste Gürsu,  T.C. AB Daimi Temsilciliği,  Brüksel / BELÇİKA

2014 “Contemporary İstanbul 2014”, biq (Berlin Istanbul Quarter), İstanbul / TÜRKİYE

2014 “Bir Hikayem Var”, Saraybosna Ulusal Galeri, Saraybosna, BOSNA-HERSEK

2014 “Yabancılaşma”, “Yabancı Olma”, Merhart Galeri, Heidelberg, ALMANYA

2013 “Dinamik İlkeler”, Art and Life Projesi, Köstence Sanat Müzesi, Köstence, ROMANYA

2013 Summart, Workshop, Uluslararası SummArt Painters Campus, Kişinev, MOLDOVYA

2013 3.Uluslararası Çağdaş Sanatlar Bienali, Art-East San Antonio, ABD

2013 “90 ve Özgür”, T.C. Berlin Büyükelçiliği, Berlin, ALMANYA

2013 “9 Sanatçı – 90 Eser Cumhuriyet Sergisi”, Küratör Beste Gürsu, “Türkiye-Avrupa Birliği Kültürlerarası Sanat Diyalogları” T.C. AB Daimi Temsilciliği, Brüksel, BELÇİKA

2013 İstanbul Rotary Sanat Ödülü Yarışması ve Sergisi, PROJE 4L Elgiz Çağdaş Sanat Müzesi, İstanbul, TÜRKİYE

2013 Küçükçekmece Belediyesi 3.Resim Yarışması, (Ödül), C.K.S.M. Sergi Salonu, İstanbul, TÜRKİYE

2013 Arteast, Contemporary Art at the ArtEast, San Antonio, ABD

2013 RH+ Sanat Dergisi, “Yılın Genç Ressamı” Ödülü, Planet Of Art, İstanbul, TÜRKİYE

2012-2013 “Super Kadir”, Çesitli Sanat Galerileri ve Sokaklar, TÜRKİYE, İSPANYA,  FRANSA,  ALMANYA

2012 Hangar, Casa Dionio, Andalucia, Sevilla, İSPANYA

2011 “Performans”, Sevilla Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İSPANYA

2011 “59 Rivoli / Pornografi +18”, Alpha Sanat Galerisi, Paris, FRANSA

2011 “Nar Taneleri”, ABC Art Berlin Contemporary, Berlin, ALMANYA

2011 “Kaçak”, CAAC, Sevilla, İSPANYA

2011 “Fukushima Felaketi”, Dom Katedral Meydanı, Köln, ALMANYA

2010 “Küresel Kentleşme”,Workshop, Sevilla, İSPANYA

2010 Écija, Workshop, Sevilla, İSPANYA

KADİR AKYOL:  BİR FENOMEN OLARAK İMGE

Lütfiye Bozdağ

Kadir Akyol, Galeri Ark’da açtığı onuncu kişisel sergisi ile “bir fenomen olarak imge” kavramını geçmiş-gelecek, modern-gelenek karşıtlığı içinde yeni bir ilişkisellikle ele alıyor.

Akyol’un resimlerinde imge, bilinen anlamsal bağlamlarından kopan, kendini her türlü geleneksel benzetmelerden kurtarmış bir fenomen olarak karşımıza çıkıyor.

“medya-dantel-portre” gibi birbiri ile ilişkisiz imgelerin aynı düzlemde bir araya gelerek karşıtlık üzerinden yeni bir ilişkisellik oluşturması, yeni bir gerçekliğin ortaya çıkmasına hizmet ediyor. Bu yeni gerçeklik, varlığın kendi hakikatini içinde barındırmakla birlikte, yan yana getirilen her yeni imgenin birbiri ile kurduğu karşıtlık ilişkisi içinde, kendi gerçekliğini kırarak, yeni anlatıların önünü açıyor. Sanatçı, yaşadığı toplumun güç ve iktidar ilişkilerini medya-dantel-portre üçgeninde ele alıyor. Akyol, resimlerinde yer verdiği geleneksel dantel motifi ile doğu-batı sentezine gönderme yaparken, iktidar yapılanmasında önemli bir rol oynayan medyanın temsilini, tek kanallı devlet televizyonunun açılış modunu kullanarak ortaya koyuyor. 

Sanatçı, toplumun üzerindeki sosyo-politik ve kültürel basıncı içeren her düzeydeki iktidar yapılanmasını portreler üzerinden açığa çıkaran dijital imgeler ile anlatıyor. Akyol’un resimlerinde doğu kültürüne ait geleneksel giyim tarzları içinde ele aldığı aile bireylerinin portreleri, tematik düzeyde Doğu’nun özcü bir tarzda betimlenmesi olarak okunabilir. Doğu-batı karşıtlığının ardındaki gerçeğin arayışı içinde Gramsci’nin “Hapishane Defterleri”nde “…eleştirel olgunlaşmanın başlangıç noktası, birinin gerçekte ne olduğudur.”, tespitini sanatçı aile bireylerini, yaşadığı coğrafyayı gerçekte kim oldukları üzerinden sorguluyor.

Fotogerçekçi bir rasyonellikle ele aldığı portrelerinde kültür, iktidar/bilgi ve değişim arasındaki ilişkiyi sorgulayan sanatçı, iktidarın medya aracı üzerinden yarattığı hâkim evrensel bir norm ve merkez olarak kurgulandığını, O’ndan farklı toplumlar ve kültürlerin ise norm karşıtlıkları içinde temsil edildiklerine dikkati çekiyor. Kadir Akyol’un portrelerinde devletin tek kanallı TV açılış modu, normu imgelerken, norma aykırı olan modernin içinde geleneğin izlerini taşıyan doğulu karakterler ile geleneksel kültürün başka bir simgesi olan dantel motifleri bir karşıtlık oluşturuyor. Normu yaymak ve genelleştirmek üzere tek kanallı TV açılış modunun arka planda yer alması, norma uymayanların ötekileştirilmesi bir iç oryantalizm (İnternal Orientalism) eleştirisi olarak da okunabilir. Normu temsil eden TV ekran modunun önünde yer alan dantel motifi ve doğulu-geleneksel karakterler ile normun dışına itilen öteki karşıtlığı pornografik bir imgeye dönüşüyor. Norma aykırı portrelerin gerçekte kim olduklarının sorgulaması, iktidar/ güç ilişkileri kapsamında, dijitalin olanca sertliği ve soğukluğuyla karşımıza çıkıyor. 

Yeni teknolojilerin işgali altında tutsak kalan hayatlarımızın, bir iletişim aracı olarak tasarlanan TV’nin dijital soğukluğu ile el emeği olan dantel motifinin geleneksel sıcak imgesinin birbirine nasıl yabancılaştığını modern ile geleneğin gerilim yüklü karşılaşmasını, çarpıcı bir ironi ile gözler önüne seriyor.

Sanatçı, “insan”ın imgesel temsili üzerinden, bir yandan aile bireylerini, akrabalarını dijital bir tasvir ile bir temsile dönüştürürken, diğer yandan portreleri kaplayan dantel motifi ile geleneğin temsiliyet özelliğini sorgulayan kendine özgü bir tipoloji yaratıyor. Sanatçının ele aldığı portreler, bu tipoloji içinde sosyo-kültürel, politik ve etnik gerilimlerle yüklü iktidar yapılanmasının kodlarını açığa çıkarırken, “medya-dantel-portre” üçgeninde postmodern bir ilişkisellik düzemi yaratarak yeni bir söylem analizi geliştiriyor.

Kadir Akyol tuvalinde, modernin geleneğe olan uzaklığını, geçmişin bugüne olan mesafesinde, el emeği dantelin, dijitalin mekanik duygusuzluğu içinde birbirine yabancılaşmış pornografik imgelere dönüşmesini görmemize imkan verirken, postmodern dünyanın sorgulamalarını ve yeni anlam arayışlarını da gündeme getiriyor.

YÜCEL DÖNMEZ: “BENİM EN BÜYÜK AMACIM DÜNYA SANAT TARİHİNDE KALICI OLMAK”.

Doğa yerleştirmeleri, kar resimleri, tuval, heykel, dijital sanat çalışmaları, video sanatı ile yıllardır sanat dünyasının içinde dimdik ayakta duran Yücel Dönmez, hep yeninin peşinde koşmuş bir sanatçı. “Ben kendimi sanata adadım. Sanatımla olmam lazım. Geriye bir şeyler bırakacaksam doğru şeyler bırakmam gerekiyor” diyor.

RÖPORTAJ: ÜMMÜHAN KAZANÇ

Tarih: 1 Kasım 2013

Sayın Yücel Dönmez, ben röportajıma klasik bir soru ile başlamak istiyorum. Sanat ile uğraşmaya nasıl karar verdiniz?

Erzurum’daki komşularımızdan bir ailenin üç çocuğu vardı, iki tanesi müthiş resim yapardı. Çizgi romanlar bile yapıyorlardı, o dönem için çok farklıydı. Oldukça ileri görüşlü bir aileydi, evleri çok genişti, giriş katında spor kulübü yapmışlardı, o tarih için çok gelişmişti. Takımımız, spor kulübümüz, her şey vardı. Ama ben onların resimlerine kafayı taktım, baktım ben de yetenek var, resim çizebiliyorum. Heves oradan başladı. Arkadaşımın adı Yıldırım Derya, sonra Ziraat Mühendisi oldu, kardeşi Yavuz Derya başka işler yapıyor. Ben onların büyük birer ressam olacağını düşünüyordum, çok güzel çizimler yapıyorlardı. 9-10 yaşlarındaydık. Bir de ilkokula başladığımda, alfabedeki at resmini yapmıştım, hiç unutmam, alfabenin başında bir at resmi vardı ve ‘baba bana at al’ yazıyordu. İşte o resmi yapmıştım ve öğretmen de ‘vay be’ falan demişti. Ortaokuldayken Tatbiki Güzel Sanatların varlığını öğrendim ve ‘ben oraya gideceğim’ dedim. O dönemde, bırak Tatbiki Güzel Sanatları, ressam diye bir mesleğin varlığı bile pek bilinmiyordu Erzurum’da. Herkes ne olacaksın diye sorduğunda ‘ben Tatbiki Güzel Sanatlara gideceğim’ diye cevap verirdim. Babam beni kısa zamanda meslek sahibi olmam için teknik okula verdi, o zaman eğitim süresi iki yıldı, ben okula başladığımda süre üç yıla çıktı. Resim dersi yoktu, taşçılık, marangozluk, sıvacılık, duvarcılık gibi atölyeler vardı, bir yıl taşçılık atölyesinde çalıştım, taş yontardık, heykeller yapardık.

Okul bittikten sonra Tatbiki Güzel Sanatların sınavına girdim ve birincilikle kazandım, özel mülakata aldılar, bir sürü soru sordular. ‘Taşradan geliyorsun, resim yok, sanat yok orada, nasıl kendini geliştirdin’ diye. Desenim o zaman müthişti, desen ve suluboya ile barajı geçiyordun. O sınavda -Pazar yeri konusunu vermişlerdi- suluboya çalıştım. Pazar yerini kafamda düşünerek, bir dikdörtgen çerçeve aldım, o çerçeveyi hayalimdeki Pazar yerinde gezdiriyorum, sonra o çerçeve bir yerde durdu. Durdu ama orada şunu gördüm, bayanın biri yürürken, çerçevenin içinde yarısı kalmış, diğerinin ayakları gözüküyor, aynen böyle çizmeye karar verdim. Diğer sınava katılanlar kağıdı ortalamıştı, ben ortalamadım, kompozisyon kağıttan dışarıya taştı. O güne göre çok çağdaş bir yorumdu, desenim ve bu çalışmam birincilik getirdi. Üniversite dönemimde bir de gazetecilik yapıyordum.

Hocalarınız kimdi o dönem?

Tankut Öktem, Haluk Tezonar atölye hocalarımızdı. Benim ana atölyem Hakkı Karayiğitoğlu’nun seramik ve heykel atölyesiydi. Ben seramik bölümünden mezun oldum. Hakkı Karayiğitoğlu bize çok güzel bir heykel eğitimi vermişti. Güngör Güner ben mezun olduğum yıl asistan olarak geldi. Jale Yılmabaşar, benim asistan olmamı destekleyeceğini söylüyordu, maaşlar çok düşük olduğu için kabul etmedim. O dönem kayak hocalığı da yapıyordum ve o işten daha fazla para kazanıyordum.

Okul bittikten sonra ne yaptınız?

Okul bittikten sonra, ‘Dünyada hiç kimsenin yapmadığı gibi sanat yapacağım ya da hiçbir şey yapmayacağım’ dedim. Okulun bittiği yıl 1974 yaz aylarında ‘Land Art’ yapmaya başladım.

İlk olarak 1974 yılında gerçekleştirdiğiniz bu önemli sanat etkinliğini sormak istiyorum. Altıparmak Dağları Guartad Vadisi’nde 11 kaya heykelini bir armoni içerisinde sergileyerek, Düzenleme Sanatı (Enstalasyon) yaptığınızı duyurdunuz. Bu çalışma da Milliyet Sanat dergisinde Sayın Zeynep Oral’ın röportajı ile belgelenmişti ve dünyada ‘Düzenleme Sanatı’nın ilk bahsedildiği etkinliklerden biri olduğunu söylüyorsunuz. Bu konuda şöyle bir açıklamanız da var: ‘Bir anlamda Enstalasyon sanatının Türkiye’den doğduğu ile ilgili bir çalışmaydı fakat ne yazıktır ki Türkiye’deki sanat çevrelerinin ilgisizliği nedeniyle 1990’lı yıllarda doğan enstalasyon sanatı Batılılara mal edilmiş oldu...’ Bu iddianız da haksız da sayılmazsınız, böyle bir çalışma yapmak nereden aklınıza geldi?

Dağcılık yapıyordum, kayakçıydım, dağlarla çok ilgiliydim. Bir gün Ağrı Dağı’ndaki kamptan aşağılara bakarken, vadinin içinde kayalar gördüm. Ya dedim şimdi bu kayaları imkan olsa da çıkarsak, üç beş tanesini sırta dizsek, müthiş bir sanat olayı, müthiş bir armoni olur. ‘Sanatçı doğada düzenlemeler yapabilir’, bu kararı Ağrı Dağı’nda verdim, Kaçkarlarda olanak vardı, inşaat yapılıyordu, 11 tane kaya heykel çalıştım, yontuğum kayaları sudan çıkardık, yüzyıllardır su o kayaları yontmuş, organik bir şekle getirmiş, onun üzerinde çalıştım. Yapı Enstitüsü’nde aldığım taşçılık eğitiminin de desteğiyle bu 11 heykel ile bir düzenleme oluşturdum. Bizim ülkemizde medyanın özgün olduğu dönemlerde bu çalışmamı Zeynep Oral’a anlattım. Bu arada Amerika’ya da gidip gelmiştim. Milliyet sanatın genel yayın müdürü Akal Atilla ‘bu çalışmanı nereye oturtuyorsun’ diye sordu, böyle bir sanat yok sanat dünyasında, Christo o zaman paket sanatı yapıyor, sanırım Büyük Kanyon’a perde germe çalışmasını yapmıştı. Rüzgar yırtmıştı, o parçalar şimdi müzelerde. ‘Ben de sanatçı doğada düzenleme yapar’ dedim. Bunun mantığı ve mesajı nedir dersen, doğanın doğal şekline baktım ve bir de armoni içinde dizince baktım, sanatçının eli değdiği zaman doğa bir başka oldu, farklılık, canlılık geldi oraya.

Amerika’dayken hiç ‘Land Art’ ile ilgili bir şeyler duymuş muydunuz? 

Hayır, hiç görmedim, Land Art yapıldığını duymuştum, Alman bir sanatçı helezon şeklinde toprağı eşmişti. Onu bilirim, Christo’yu bilirim. Başka da Land Art yapanı bilmiyordum. Benim yaptığım Land Art’ın da ötesine geçmişti, 11 kaya heykel ile bir düzenleme yapmıştım. Eski tarihte Şili’nin Paskalya Adası’nda bulunan yaklaşık 15 adet insan heykelini biliyordum, belki de onlardan etkilenmişimdir. Ben bu çalışmamın adını ‘Doğa Düzenlemesi’ koydum, benim isimlendirmem böyle olacak dedim. Bazıları bunu Amerika’da gördüğümü ve ondan sonra bu çalışmayı yaptığımı iddia ediyor. Oysa ben Amerika’da hiç böyle bir çalışma görmedim, aynı zamanda o tarihe kadar herhangi bir sanatçı bir sanat yaparak adına düzenleme sanatı dememişti. Benim çalışmamın adı Doğa Düzenlemesiydi. Yani enstelasyon. 1974 yılına kadar dünyada başka biri yaptığı sanatı enstalasyon olarak tanımlamışsa, getirsinler görelim. Örnekleri koysunlar. Benim ülkemin sanat çevresi bu konuda nankör. Sanatçı ne yapıyor ve ne söylüyor, bir ilgi gösterin yanında olun, sahip çıkın. 1974 yılında bana sahip çıkılsaydı belki ülkemizde başka sanatçılar da benzer çalışmalar yapabilirlerdi ve bugün Türkiye, dünya sanatında önemli bir yerde olabilirdi. Fakat bugün yapılan çağdaş sanatı o tarihlerde yaptım diye, beni bir deli ilan etmedikleri kaldı.  

Bir diğer önemli etkinliğiniz yine 1975 yılında Uludağ/Bursa’da “Kar Resmi” projesi. Bu çalışmanızı “Düzenleme Sanatı”nın kış versiyonu olarak duyurdunuz ve TRT’de merhum Neslihan Gence’nin Sanat Çevresi programında geniş olarak yer aldı. 1976 yılında da Erzurum-Palandöken Dağları Hınıs Boğazı’nda “Kar Resmi” çalışması yaptınız. Bu etkinlik için de “Land Art” ın ilk örneklerden biri diyebilir miyiz? 1987 yılında Kültür Bakanlığı’nın davetlisi olarak Türkiye’ye geldiniz ve Uludağ’da oldukça ses getiren yeni bir kar resmi projesi gerçekleştirdiniz. 1996 yılında ise Fuji Film-İstanbul tarafından sponsorluğu yapılan 15 bin metrekarelik “Kar Resmi” projesi, Uludağ’da zirveye yakın bir bölgede gerçekleştirildi değil mi?

TRT’den merhum Neslihan Gence, Milliyet Sanat’taki 11 kaya heykeli düzenlemesi haberimi okumuş ve ‘bizim niye haberimiz yoktu’ diye beni aradı. Ben de ‘bundan sonraki çalışmamı size de haber veririm’ dedim. ‘Kar resmi projem var’ dedim, ‘karın üstüne resim mi olurmuş’ dedi. Projenin bazı ön çalışma fotoğraflarını gönderdim. Bunlara bayılmış. Hemen tarihi saptadık, TRT’den birkaç kişilik ekip geldi Uludağ’a ve kar resmi projesini gerçekleştirdik. Büyük Otel’in sahibi Bülent Karan sponsor olmuştu. Uludağ’daki işletmeciler içinde oldukça kültürlü biriydi. Çekim gerçekleşti ve böylece ‘Kar Resmi’ projesi ortaya çıktı. Bu da benim doğada yaptığım Land Art çalışmalarının kış versiyonu. Kar resmi aynı zamanda bir düzenleme ve Land Art çalışmasıydı o dönemde. 1977 yılında Amerika’nın Florida eyaletinde, Miami ve Bocaraton kentlerinde düzenlenen Akdeniz Sanat Festivali’ne, Kültür Bakanlığımız tarafından Türkiye’yi görsel sanatlarda temsil etmek için gönderildim. 1978 yılında ise yine Kültür Bakanlığımızın daveti üzerine Türkiye’ye geldim, Uludağ’da yeni bir Kar resmi projesi yaptım. Bakanlık TRT ile temasa geçmiş ve yaptığım Kar resmi’nin Eurovision’da yayınlanmasını sağlamıştı. O çalışmamın haberi İngilizce olarak yapıldı ve Avrupa’da çeşitli televizyonlarda yer aldı. O tarihlerde Ankara’ya gittiğimde Kültür Bakanlığına uğramıştım. Müsteşar yardımcısı ile görüşecektim. Özel kalemi bana müsteşarın yabancı bir heyet ile görüştüğünü ve biraz beklemem gerektiğini söyledi. Ben de müsteşarın toplantıdan sonra çıkacağı baklava dilimli kapısının karşısında bir sandalyeye oturup beklemeye başladım. Bir müddet sonra kapı açıldı içeriden bir Japon heyetinin geldiğini gördüm. Birden gruptakiler ile göz göze geldim ve bana gülümsemeye birbirlerine bir şeyler demeye başladılar. O sırada birisi yanıma geldi hararetle elimi sıktı ve İngilizce  ‘mükemmeldin’ falan dedi, şaşırmıştım. Sonradan Müsteşar Aytuğ İzat, heyete içeride benim Amerikan televizyonlarında yer alan röportajlarımdan gösterdiklerini söyledi. Yani o tarihlerde ülkemin sanat alanında yüzünü ağartacak çalışmalara imza atıyor ve en azından Kültür Bakanlığı tarafından bir sanatçı olarak ilgi görebiliyordum. Şimdilerde ise Kültür Bakanlığının kimlerden medet umduğu ortada. Sanatın köşe taşlarına dört elle sarılmış olanlardan bir kopa bilseler, görsel sanatlarımızda adım atabileceğiz fakat bu konuda duyarlılık yok. 1996 yılında Fuji Film İstanbul sponsorluğunda Uludağ’da 15 bin metre karelik Kar Resmi projemi gerçekleştirdim. Bu projenin konsepti ‘Atatürk yaşasaydı bugün Türkiye’ye mesajı ne olurdu’ idi. Hani bugün örneğin Bienal için, “Anne ben barbar mıyım” konsepti gündeme getiriliyor ya, ben de 1974 yılından beri yaptığım projelerimde sürekli mesajımı da ortaya koyuyordum ki o tarihlerde ülkemizde tuval üzeri yağlıboya popülerdi. Bugünün küratörlüğüne soyunmuş olanlar o günlerde sanatın S’sinden bile haberdar değildiler. Bugün geçmişte Türkiye’de görsel sanatlar konusunda nelerin yapılmış olduğunu araştırmadan sözde kitaplar, makaleler yazan yine sözde sanat yazarları, hem mesleklerine hem de ülkemizin sanatına ihanet etmiş oluyorlar.

1973 yılında kısa süreli bir Amerika seyahatiniz var.

Evet, yedi ay kaldım. Sanat açısından araştırmalar yapmak için gittim. Dünyanın en çok kitaba sahip kütüphanesi Chicago kütüphanesidir. O tarihte eski binasındaydı ve galeri kısmı vardı. Ben döndüm 1974 Haziran’da, heykel sergim açıldı orada. Ne yazık ki ben sergide bulunamadım. Chicago’da Michigan Avenue’da oldukça yoğun ziyaret edilen bir bölgedeydi. O sergim de Chicago arşivlerinde yer alıyor. 1974 yılı haziranında açtığım o sergim, sanat hayatımdaki ilk ve tek heykel sergim oldu. Daha sonra açtığım sergilerimde heykellerim resimlerim ve enstalasyon çalışmalarım bir arada yer alıyordu.

Doğa düzenlemelerini ile birlikte tuval çalışmalarınızda devam ediyordu değil mi?

Tabii ki devam ediyordu. 1975 yılında Galeri Veb’te sergi açtım. Türkiye’de dergiciliğin duayenlerinden Kamil Şükün Veb Ofset adına Galeri Veb’in sahibiydi. Galeri Veb, Cağaloğlu’ndaydı. Veb de matbaacılık ile ilgili bir terim, Günaydın gazetesinin adı Veb ofsetti. Sergi için çok güzel, büyük afişler basıldı. Hatta Yahşi Baraz da seramik sergisi açmıştı Galeri Veb’de. Benim orada sergilediğim eserler arasında tuval üzerine resimler vardı, gazetede büyük film kutularını keserlerdi bana, onların üzerine de resimler çalıştım. Foto bloklar gibiydi. Bir de Yeşilçam’dan afiş yanına asılan fotoğraflarını toplardım, o fotoğrafların üzerini guaj boya ile rengarenk kapatır, sonra jiletle sıyırırdım, alttan fotoğraf bazı yerlerinden gözükürdü. Yılmaz Güney’in fotoğrafları üzerinde de çalıştım. Aslında bugünlerde çağdaş sanat adına yapılanı ben o zaman yapıyordum. 1975 yılında ben bunları sergiledim, benimle dalga geçtiler. ‘Ha ha fotoğrafı boyamış, böyle sanat mı olur’ diye çok eleştiren oldu. Onlara göre sanat tuval, fırça ve boya ile yapılırdı. Şimdi kafama vuruyorum, onları birileri yok pahasına satın aldı ama şimdi ben de yok, belki bir gün bir yerden çıkar. Patates baskı yağlıboyalarım vardı. Galeri Pago, Cihangir’de çerçeveciydi ama o zaman galeri olarak ta önemliydi. Eserlerimi çerçeveye verirdim oraya, yeni evli bir çift bir eserimi orada satın aldı fakat Galeri Pago bana kimin aldığını söylememek şartıyla iyi bir para ödedi. O dönem için oldukça yüksek bir fiyata satmıştım. Fotoğrafı duruyor, facebook’a koydum, kimde diye öğrenmek için ama henüz bir ses çıkmadı. Patates baskı yağlıboyalar ile resimler çalıştım, o dönemde profesyonel sanat camiasında o tür çalışmalar yapan yoktu. 1980 Chicago Truman Üniversitesi’ndeki sergimden, üniversitenin devamlı koleksiyonuna dört adet patates baskı yağlıboya resimlerim satın alındı ve hala o okulun sürekli koleksiyonunda.

Birçok şeyi denemişsiniz…

Niye denedim, bir savım var, bir sanatçının gerçek sanat yeteneği içinde varsa, bir de ileriyi görebiliyorsa, yorum ve sentez yapabiliyorsa, 20 yıl sonra ne olacağını görür onu yapar. Enstalasyon bunu ortaya koydu. Ben 1974 yılında yaptım, 10-15 yıl sonra dünyada düzenleme sanatı doğdu. Yalnız o da değil, 1974 yılında Minnesota’ya gittim, doğa düzenlemesini yapmadan önceydi, yağlıboya tuval tablolarım vardı yanımda. Bir arkadaşın evinde kalıyordum, Türkiye’den getirdiği bakır demlik, vazolar falan vardı evde. Ben resimlerimle birlikte objeleri bir araya getirerek düzenleme yapmıştım. Niye yaptım bunu? Hoşuma gidiyordu. Slaytlarını çekiyordum, müthiş bir fotoğraf ortaya çıkıyordu, bunlar sergilenir diye düşünüyordum. Ama yaptığım düzenlemeydi. Hep o tür şeylere gittim. Bana ‘uğraşma boş şeylerle, resim, heykel yap diyorlardı’. Resim, heykel sanat, sıra dışı şeyler ise delilik veya zanaat kabul ediliyordu. Bugün zanaat dediğimiz şey çağdaş sanat oldu. Biraz ukalalık olacak ama zaten ukala diyorlar, olsun. Bu ülkede Osman Hamdi Bey’den bu yana benim düşündüklerimi düşünen, yaptıklarımı yapan biri varsa, ben bugün sanatı bırakırım. 1988 yılında da dijital sanat yapmaya başladım. Hala ülkemizde 2000’li yıllarda dijital çalışmalar yapanların adından söz ediliyor.

Bu itici güç nasıl oluştu, farklı düşünmek, farklı bir şeyler yapmaya çalışmak, enstalasyon, land art ve dijital sanat gibi… Kar resmini düşünmek, Erzurum’da yetişmiş olmanın, kar ve doğa ile iç içe olmanın etkisi mi?

Tatmin olmamak belki de. Doğayla ile iç içe olmanın tiyatro ile ne ilgisi var. Erzurum’da ilk tiyatroyu kuran benim, pantomim gösterileri yapardım. Sanatın her dalına bulaştım. Erzurum Radyosu Korosu’nda da çalıştım, müzikle de uğraştım. Müzik yeteneğim de var. Annemin de sanatım da etkisi var. Annem turşu küplerinin üzerine karasakız derler, onlarla çiçek rölyefleri yapardı. Rengarenk boyardı. Onun turşuları meşhurdu, 8-10 küp olurdu giriş katımızda. Tatlı turşu bile yapardı. Tuvalde kullandığım tekniğin ortaya çıkışı şöyledir. Bir gün üç dört renk boya kutularda, masanın üzerinde ve annem yine rölyefini boyuyor. Arkadaşlarla daldık içeri, masaya çarptık ve o boyalar döküldü. Boyaların kirlenmeden ve birbirine karışmadan renklerin iç içe geçtiğini gördüm. O görüntü aklımda kaldı hep. Tatbiki Güzel Sanatları bitirdikten sonra yeni ne yapabilirin diye araştırırken, aklıma bu çocukluk anısı geldi. Ve tuvallerimde kullandığım tekniğin yolunu açtı.

1974 yılında İstanbul Tatbiki Güzel Sanatlar’dan mezun olduktan kısa bir süre sonra Amerika’ya yedi aylığına gittiniz ama 1980 yılında 29 yıl sürecek Amerika maceranız başladı. Neden Amerika ve özellikle Chicago kenti?

Kuzgun Acar bana ‘buralarda harcanıyorsun’ demişti. ‘Bir gün tutarlar Bakırköy’e tıkarlar seni böyle sanat yapıyorsun diye’ söyledi. ‘Ben anlıyorum seni’ dedi. Ama anlamıyorlar işte, eleştiriyorlardı, ‘sanat diye abuk sabuk şeylerle uğraşıyor’ diyorlardı. 1977 yılında Amerikalılara Ağrı Dağı’nda belgesel bir film yaptım. Buzul kısımlarında çekim yapamamıştık. Altın Portakallı kameraman Muzaffer Turan belgeselin kameramanıydı, buzullara tırmanamadığı için Amerikalı firma beni Amerika’ya Rocky Dağları’na götürdü, filmin diğer kısımlarını orada çektik. Filmin rejisörü Mike Harris’ti, yarım saatlik kısmının yönetmeni bendim, hem de oynuyordum. 4.5 ay da o zaman kaldım Amerika’da, 1977 yılında Santa Fe’de bulundum. Doğrudan Amerika’ya yerleşmemi çok istediler, bir müze atölye açma teklifinde bulundu. Kabul etmedim. Santa Fe, New York’tan daha fazla sanat eserinin satıldığı bir kent. Birçok arkadaşım oldu o dönemde. Her gece farklı bir partiye katıldım. Güzel günlerdi. Hatta bir akşam Belediye Başkanı’nın da katıldığı, onur konuğu olduğum bir yemekte ilginç bir olay yaşadım. Kapıdan bir garson girdi, elindeki buz dolu kristal kasenin içinde salyangozlar vardı. Çok garipsedim. Misafirlerden biri aldı salyangozu sosa batırdı ve içine çekti. Ne yazık ki bana da ikram ettiler. Protokol yemeği olduğu içi itiraz edemedim ve ben de hiç nefes almadan salyangozu yuttum. Öyle bir çekmişim ki ağızıma bile değmedi.

Anna Turner, Amerika’da freelance çalışan bir gazeteciydi. Nuh’un Gemisi araştırmaları sırasında tanımıştım. Ona doğa düzenlemelerimden bahsettim. Anna, yapmadan kimseye bahsetmemem konusunda beni uyardı. Müthiş bir şey yakalamışsın dedi. Kuzgun Acar’a da anlatmıştım. O da git yap, kimseye söyleme dedi. Yedek subaylığımı yaptıktan sonra Amerika’ya yerleştim.

Ve uzun bir mücadele başladı Amerika’da…

İlk gittiğimde çok şeyler oldu. Para kazanmak gerekiyordu, ben seramik mezunuyum ama resim yapıyorum. Resimde beni kimse dikkate almaz diye düşündüm. 1974 yılında gittiğimde Chicago Sanat Fuarı açılıyordu. Bütün ülkeler orada. Bugünkü gibi ticari bir fuar değildi, Navy Pier’de yapılıyordu. Bir stand verdiler bana. Siyah-beyaz resimlerimi, desenlerimi ve heykellerimi sergiledim. Bir de çamurdan bir heykel çalıştım. Whiting College’den bir sanat profesörü standı ziyaret etmişti, illa ki bize de bir workshop yapar mısın dedi. Onu da yaptım. Chicago Art Institute’de atölyeleri gezdim, dostlar edindim. 1980 yılında gittiğimde İngilizce dersi aldığın Truman College’de sergi açtım. Dekanı Yunan asıllıydı ve sergi açmamı istedi. Çalışmalarımı çok beğendiler, yağlıboya tablolar vardı ama hepsi çağdaş, soyut eserlerdi. Dört adet de yağlıboya patates baskı vardı, üniversite satın aldı. O dört eser bugün Truman College koleksiyonunda. Yıllar sonra Bahçeşehir Üniversitesi’nin sahibi Chicago’ya geldiği zaman, üniversiteleri gezdirmemi istedi. Chicago Üniversitesi’nden sonra, Truman College’a gittik, dekan ile tanıştı. Dekan hemen koleksiyonlarındaki resimlerimi gösterdi.  

İkinci sergim 1981 yılında Chicago State Üniversitesi’nin galerisinde oldu, o sergi daha profesyonel satışa yönelik bir sergiydi. Orada satış oldu. Hatta ilk kez 3500 dolara bir eser satmıştım. Siyah beyaz resimlerdi, çini mürekkebi ile kartonların üzerine yapıyordum, bir resmi yapması 2-3 ay sürüyordu. O sergimde litograflarım da satılmıştı. Galerinin yönetmeni başka galerilerle de görüşmüştü benim için. Sergi devam ederken Chicago Çağdaş Sanatlar Müzesi’nin sokağındaki galerileri dolaşıyordum. Çantamda portfolyom da vardı. Bir galeriye girdim, galeri sahibi de oradaymış, yanımda çalışmalarımdan örnekler olup olmadığını sordu. Çıkardım portfolyomu gösterdim. Sergimi bildiğini söyledi ama keşke Chicago’da doğmuş olsaydın dedi. Kaynar sular döküldü başımdan aşağı. Chicago’da doğmayanın şansı yok mu dedim. Keşke bu çalışmalarla Amerikalı olsaydın demek istedi. Kendisi Yahudi kökenliydi ama bu sözü söyledi. Sonraki zamanlarda şunu anladım, doğru zamanda, doğru yerde, doğru sanat insanlarını tanımak gerekiyordu. Yanlış insanlarla muhatap olmak sanatçıya çok zaman kaybettiriyordu.

Tuval, heykel ve dijital sanat çalışmalarınız Chicago Tribune sanat eleştirmeni Alan Artner tarafından şöyle değerlendiriliyor; ‘Nasıl ki Kandisky ve Klee’nin resimlerine baktığım zaman bir başka ustayı göremiyorsam, Dönmez’in yeni resimlerine baktığım zaman da herhangi bir ustayı veya Batı’dan esintiyi göremiyorum. Dönmez Kendi kültürü ile Batı’nın çağdaş sentezini ustaca yoğurarak, çağdaş bir Türk resmi örneğini ortaya koymuştur.’ Bu çok önemli bir söylem. Neler ekleyebilirsiniz?

İki ayrı galeriden daha dışlama gördüm ileri tarihlerde. Art Institute Junior Museum’da sergim vardı. WGN Ulusal Kanal’da ana haberlerde bu serginin haberi yapıldı. Müze’den özel çekim yapıp röportajımı yayınladılar. One Straton Gallery hiç unutmam. Galeri beni davet etti. Meğer galerici o kadar sinirlenmiş ki, daha kapıdan girmeden adam karşıladı ve ‘sen kendini ne zannediyorsun, televizyonlara çıkıyorsun’ dedi. ‘Bak burada bir sergi var, şahane işler yapmış ama sanatçı hiç meşhur olmadan ölmüş gitmiş’ dedi. Ben de ‘benim işlerimi gördün mü ki böyle tepki gösteriyorsun’ diye sordum. ‘Gel sana bir şey göstereceğim’ dedim. Kar Resimlerinin olduğu kitapçığı önüne koydum, şaşırdı. Bu sefer de özür diledi ama beni oldukça kırdı. Bir de ‘eleştirmen Alan Artner senin hakkında yazdı mı’ diye sordu. ‘Yazmadı çok mu önemli’ dedim. O galericiyle konuştuktan bir hafta sonra açılan sergim için Alan Artner sergiyi öven bir yazı yazdı. Binlerce yıllık kültürel birikimi çağdaş sentez ile yorumlamış diye yazmıştı. Bir de şöyle yazmıştı: Herhangi bir sanatçıya baktığınız zaman sanat tarihinde, bir eski ustadan mutlaka az da olsa etki görüyoruz dedi. Seninkiler de hiçbir etki yok. Özgün ama Türkiye’den bakınca geleneksel sanatlardan etki görecekler bu da doğru yolda olduğunu gösteriyor diye yazmıştı.

Sanat için çok çaba harcadım. Ben sanat tarihine kalma savaşı veriyorum. 2000 yılında Amerikan sanat tarihinin önemli ansiklopedilerden biri olan “Who is who in American Art”a, 2002 yılında “Biographical Encyclopedia of American Painters, Sculptors and Engravers of the U.S” adlı ansiklopediye kabul edildim. “Devonport’s Art Referance” adlı ansiklopedide de yer alıyorum, Urban Gateways adlı kuruluşla birlikte 1995 yılında Amerika’nın en büyük sanat ödüllerinden biri olan ‘The National Medal of Art’s’ı aldım.

1993 yılının Ocak ayında Chicago’nun bugünkü Millenium Parkı’nda gerçekleştirdiğiniz “Kar Resmi” projenizi ise Chicago’daki beş ayrı kuruluş sponsor oldu ve “Outdoor Sanat Ödülü”ne layık görüldünüz. Chicago sanat çevresi bu etkinliği nasıl karşıladı? Daha önce Türkiye’de böyle bir etkinlik geçekleştirdiğinizi biliyorlar mıydı?

Chicago’da yaptığım çalışma benim uluslararası piyasada tanınmamı sağladı. Amerika’daki kaynaklarda ‘Dünyada kar üstüne resim yapan ilk sanatçı olarak’ adım geçer. Eğer doğa düzenlemelerine sahip çıkılsaydı, aynen kar resmi çalışmalarım gibi uluslararası bilinirliliğe sahip olacaktı. Kar resmini Chicago’da yapmasaydım yine sahip çıkan olmayacaktı. Ülkemizde ağızınla kuş tut, bu sanat çevresi ile hiçbir yere varamazsın. Chicago’da Kar Resmi’ni yaptığım yerin adı adı Grand Park’tı. Çok önemli ve merkezi bir yerdeydi. Bir çivi bile çaktırmazlardı. Ben özel bir izin almayı başardım. Orada bir kar resmi yaptım, bir de müzenin arka tarafındaki göl kenarında çalışma yaptım. Kar resmini yaptığım gün müthiş bir soğuk vardı. CNN gelip haber yapacaktı. Kar resmini yapacağım gün başka bir semtte bir restoranda 6-7 kişi öldürülmüştü. Sabah o olay oldu, bütün kanallar oraya gitmişti. Bazı kanallardan, radyolardan gelenler oldu, CBS muhabiri John Cody’nin canlı yayın yaparken dişleri vuruyordu birbirine o kadar soğuktu. O röportaj yaparken AP muhabiri sırasını bekliyordu. Kar resmim böylece kayıtlara geçti. Eğer Chicago’da yapmasaydım, istediğin kadar Türkiye’de yap, hiç ilgi çekmeyebilirdi.

Geleneksel Türk sanatları olan ebru, hat, kaligrafi ve süsleme sanatından yola çıkarak kendi geliştirdiğiniz teknik ile resim yapıyorsunuz. Amerikalı eleştirmenler; ‘Kendi öz kültüründen yola çıkarak Türk resmini çağdaş resim dünyasına kabul ettirdi’ diye bahsediyorlar. Siz açıklamalar konusunda ne diyorsunuz? Sizin çıkış noktanızı ve eserlerinizi doğru yorumladıklarını düşünüyor musunuz?

Çıkış noktam, annemim boyalarını devirmekti. Elbette ki onu uygularken, ben illa ki alıp Ebru’yu uygulayayım diye yola çıkmadım. Ebru nasıl yapılır bilmem. Ebru, hat, kaligrafi güzel geleneksel el sanatlarımız ama hiç detayını bilmem. Görsel hafızama göre göre yerleşmiştir mutlaka. Bir şeyler yaparken de mutlaka o algıladıklarım, bilinçaltından gelecektir. Bir Amerikalı benim kadar Ebru, hat ve kaligrafiyi algılayamaz, özümseyemez. İçimizdeki algılamalardan bu çalışmalarım doğal olarak ortaya çıkıyor.

Sanatsal dönemlerinizi nasıl adlandırıyorsunuz ve eserlerinizin geçirdiği evrimi nasıl tanımlarsınız?

1981 yılında Klasik Dönem adını verdiğim tuval üzerine akrilik çalışmalarıma başladım. 1987 yılında The Art Institute of Chicago’da Junior Museum’da açtığım sergide 12 günde performans koydular, çünkü ziyaretçiler müzeye soracak, telefon gelecek dediler. Çünkü tekniğin çok farklı dediler. Temmuz ayında hem sergi hem de performans yaptım. Bu dönem daha modern çalışıyordum. Hatta daha sonraki çalışmalarımda geleneksele ve kitap süsleme sanatına gönderme yapmak adına resmin çerçevesinde boşluklar bırakıyordum. Türkiye’ye geldiğim zaman yaklaşık sekiz yıl önce, atölyede yalnız başıma kaldığımda, daha rahat bir ortamda bir dönem daha atladım. Bu çalışmaları bir ileriye taşıdım. Müthiş beğenildi. Son sekiz yılda yaptıklarım içinde klasik dönemimin çok iyileri var. Klasik dönem çalışmalarıma ara ara devam ediyorum. Ömrümüm sonuna kadar yapmaya devam ederim, bana ait çünkü. Fakat daha sonra ki çalışmalarım daha çağdaş boyutta. Camaltı çalışmalarımda olduğu gibi. Çağdaş camaltı çalışmalarım da dünya görsel sanatlarında bir ilk ve ilk kez 1986 yılında çağdaş camaltı çalışmalarımı yapmaya başladım ki o tarihlerde hala bazı sanatçılar Şahmeran tipi camaltı çalışmaları yapıyorlardı. Çağdaş camaltı tekniğimi de kendi resim tekniğimin bir başka versiyonu olarak geliştirdim.

Biraz da tuval resimlerinizin tekniğinden bahsedelim. Resimleriniz farklı anlamlar içeren katmanlardan oluşuyor. Bu tekniği nasıl tanımlayabiliriz? Ayrıca tuvalleriniz çok renkli ve dinamik. Soyut bir form bir anda tuvalin içinden fırlayacak ve heykel gibi üç boyutlu bir form alacak gibi görünüyor. Her bir tuvalinizde soyut formlar sanki çılgınca dans ediyor. Bazı resimlerinizin isimlerinde de dans kelimesini görüyoruz. Bu neyin dansı?

Zaten amacım bu. Benim yapmak istediğim, son dönemimde, üçüncü boyutu yakalamak. Niye üç boyutlu? Çünkü dijital sanata bulaşmış bir insan -ki ben 1988 yılında başladım- üç boyuta da alışığım. 3-D programlarla da çalışıyorum. Ona bir alıştığınız zaman o sizi alıyor götürüyor. Gazetecilik dönemimde NASA ile çok çalıştım. NASA’nın kimsenin ulaşamadığı, göremediği videolarının, fotoğraflarının içindeydim. Etkiledi o üç boyut olayı, o formlar, o objeler. Tamamen o iç etki tuvale yansıyor ve beni onları yaratmaya doğru götürüyor. Ortaya çıkan çalışmalar da bu hislerin ürünü. Kurmuş olduğum tekniğin bir başka versiyonunu uygulamaya başladım. 30-40 tane önemli versiyonu var. Jackson Pollock damlatma tekniğini kullanıyordu. Benim tekniğimin adı Yücel Dönmez tekniği. Dünyada da bu tekniği kullanan başka bir kişi tanımıyorum. Ama benim çalışmalarımdan etkilenip tekniğimi kullanan 20-30 kişi biliyorum. 1987 yılının Temmuz ayında The Art Institute Junior Museum’da açtığım sergi sırasında ayrıca 12 gün performanslar yaptım ve tekniğimi de canlı çalıştım. 3 milyon izleyici o tarihlerde televizyondan izledi. Ayrıca müzede sergim sırasında yüzlerce kişiye performans yaptım, 11 yıl sanatı yeni kuşaklara götüren workshoplarda 70 bin öğrenci, 20 bin yetişkin ile tekniğimi çalıştım ve müzenin küratörleri, 1987 Temmuz ayından sonra senin tekniğini kullananlar senin takip edicilerin olarak anılacaklardır dediler ki o tarihten öncede benim tekniğimi herhangi bir kişinin kullanmamış olduğunu da tescil ettiler.

Resim yaparken müzik dinler, dans eder misiniz? Nasıl bir ruh hali içinde oluyorsunuz?

Müzik dinlerim, dans da ettim. Ama resim yaparken sanki bir yerlerden emir alıyormuşum gibi hissediyorum. Yaradan’a inanıyorum ama farklı bir şekilde etkilenme oluyor. Sanki bir yerlerden emir alıyorum. Geliyor bir şeyler. Sanki uzaydan bir gen atmışlar gibi. Akıl almaz şeyler yapmışım. Ben bunu yaptım diyemiyorum. Ben kendi derdimim çaresini de kendim üretirim. İlaç da yaptım. Kozmetik sektörüne de bulaştım. Spor da yaptım. Dağcılığa başladım spor olarak, daha sonra dağ turizminin lideri oldum. Kimse düşünmemiş. Neye bulaşırsam, hep yeniyi ararım. Sanat da aynı şey. Hala yeniyi yapmaya çalışıyorum. Mimar Sinan, Marmara gibi üniversitelerden öğrenciler geliyor, onlara özgünlük konusunda yol çizmeye çalışıyorum.  

Ayrıca tuvallerinizde formlarla yarattığınız derinlik de çok önemli. Tuvallerinizin karşısına geçip baktığımda, ruhumun ve bedenimin yavaş yavaş tuvalin içine aktığını hissediyorum. Arzın merkezine yolculuk yapıyormuş gibi ya da uzayın derinliklerine çekiliyormuş gibi…

Son çalışmalarımda da, -bazı kişiler tuval sanatı bitti diyor, ben katılmıyorum- çağdaş sanat ile tuvali birleştirdim. Bilen anlayan görebiliyor. Bir opera sanatçısı tablomu almıştı, tuvalimin önünde beste yapıyormuş. Ben de bazen kendi resimlerimin karşısında uzanır, düşünürüm.

Bana tuvallerinizden geçen birincil duygu ‘özgürlük’… Bu konuda neler söyleyebilirsiniz?

Yaşamımda da öyleyim. Atölyemde özgür yaşıyorum. İstanbul’da çok yeni şeyler ürettim. Ben kendimi sanata adadım. Sanatımla olmam lazım. Bir şeyler varsa bunları yoğurmam lazım. Geriye bir şeyler bırakacaksam doğru şeyler bırakmam lazım. İnandığım güç önümü hiç kapatmadı.

Sizin sanatınızın çeşitliliği karşısında insan şaşırıyor. Geleneksel “camaltı” çalışmalarından yola çıkarak geliştirdiğiniz “çağdaş camaltı” tekniği ise, ortaya koyduğu özgün üslubu ile büyük dikkat çekiyor. Bu camaltı çalışmalarınız Amerika’da önemli koleksiyonlara girerek çağdaş Türk sanatının bir başka örneğinin yurt dışına taşınmasını sağladı sanırım. Bu tekniğinizden biraz daha detaylı bahsedebilir misiniz?

Çağdaş camaltının da yaratıcısı benim. Amerika’da ilk yaptığım zaman ‘vav bu nedir’ dediler. İlk camaltı çalışmasını 1986 yılında yaptım. Yalnız o dönemler, bu çalışmalarımı sergilememiştim, denemeler yapıyordum. 1986’lı yılların başında ortaya çıkarmaya başladım ve 93 yılındaki sergimde yer verdim. Amerika’daki birçok koleksiyona da girdi. Northeastern Üniversitesi’nden bir hoca, bir psikolog çok aldı. Ama arşiv oluşturmadım. Nerede ne eserim var, kayıt tutmadım. Türkiye’de camaltı çalışmalarda hep ‘Şahmeran’ vardır. Ben farklı bir teknik uyguladım. Öğrencilik yıllarımda da mağara resimlerini seramik üzerine uygulardım. Haluk Tezonar bir gün oturttu beni, yarım saat anlattı. ‘Çok değerli, çok güzel, saygı duyuyorum bu çalışmalarına ama şunu bil ki aynısını alıp koyma, daha da sentezle. Yeni bir şekil ver, etkilendiğini anımsatsın ama benzeri olmasın’ diyordu. Biz böyle eğitim aldık. Camaltı çalışmalarım da işte bu şekilde geleneksel tuval üzerine akrilik tekniğim ile özdeşleşiyor, onun bir başka versiyonu.

Amerikan sanat tarihinde kalıcı bir yer edinmiş oldunuz. Türk Sanat Tarihi’ndeki yerinizi nasıl yorumluyorsunuz?

Bu ülkenin sanatına hizmet ediliyorsa, kim yeniyi yapmış, sanat insanları gidip bulsun, yardımcı olsunlar. Benim de arkamda olsalardı, ben de çok daha başka yerlerde olabilirdim. İsim vermek istemiyorum ama birçok sanat adamıyla iletişim bile kuramıyoruz. Elbette ki Türk sanat tarihi yazıldığı zaman bende içinde olacağım fakat henüz sanat tarihimiz yazılmadı ve bu gidişle de biz yazılacağı zamanı da göremeyeceğiz…

Tüm bu çalışmalarınızın yanı sıra İstanbul’un bazı Metro hatları için hazırladığınız eserler var. İstanbul Taksim Kabataş hattı Taksim İstasyonu’nda metal üzerine akrilik 12 metrekarelik bir resim çalışması; Feniküler Taksim İstasyonu’nda 7 metrekare camaltı resmi; Metro Feniküler Taksim İstasyonu’nda dört buçuk metre çapındaki iki makaranın kinetik sanat eseri haline getirilmesi ve yine aynı istasyonda 5 metrekare karışık teknik İstanbul yorumu. Metro Şişhane İstasyonu Kasımpaşa holünde; 22.5 metrekare karışık teknik Modern Türkiye sentezi ve 15 metrekare Fetih sentezinin yanı sıra peronlarda her biri 3.5 metrekare dijital tavan çalışmalarınız bulunuyor. Taşınabilir nitelikteki sanat eserlerinizin kamusal alanda yer almasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Onun hikayesi şöyle. Bir gün telefon geldi, bir bayan atölyemi ziyaret etmek istediğini söyledi. Metro Kontrol Mimarı olduğunu söyledi. Neyse iki bayan geldi. Birisi Feriha Mert’ti. Çağdaş sanata tutkun biri. Feniküler’e götürdü beni. Bu istasyonunun sanat kokan bir yer olmasını istiyorum dedi. Metal üzerine akrilik 12 metrekarelik bir resim çalışması, 7 metrekare camaltı resmi, dört buçuk metre çapındaki makaranın iki tarafının kinetik sanat eseri haline getirilmesi ve yine aynı istasyonda 5 metrekare karışık teknik İstanbul yorumu var. Burada dijital, resim, camaltı ve kavramsal çalışmam var. Dört ayrı dalda çalışmam var. Orası benim özel müzem gibi. İlk açıldığında günde 75.000 kişilik bir trafik vardı, şimdi arttı. Her gün o kadar insan benim sergimi geziyor. Feriha Hanımın bana ulaşması da çok ilginç. Birçok sanatçıyla, üniversiteyle görüşmüş ama özgün bir şeyler aramaya devam ediyormuş. Feniküler önemli, burada farklı bir şeyler olmalı diyormuş. Bir gün şantiyede otururken, rüzgar bir gazete parçasını ayağına getirmiş ve o gazetedeki fotoğrafta, ben bir eserimin önünde yer alıyormuşum. Resmi görünce aradığımız bu demiş ve bir şekilde bana ulaştılar. Eğer Feriha Mert gibi mimarlarımız bugün İstanbul’da yapılan dev yapılarda görev almış olsalardı, İstanbul dünyanın sanat müzesi olabilirdi. Fakat her mimarın o vizyonu yok demek ki. Hala otellerimizde bile Çin’den getirtilen uyduruk resimler odalara, lobilere asılıyor. Oysa gerçek sanat eseri asabilseler ileride paralarının üzerinde para eklemiş olacaklardır fakat, patronlarımızda da o vizyon yok ki, bunlar olamıyor.

Ebru, hat, kaligrafi gibi Geleneksel Türk sanatlarından yola çıkarak çağdaş bir üslupla yorumladığınız resim tekniğinizi ‘Deepism (Deep Art-Derinlik Sanatı)’ olarak tanımlıyorsunuz. Söylemlerinizde biraz ileri giderek ‘Kavramsal Sanat’ın yok olmaya başladığını ve tuvalin yeniden ön plana çıktığını belirtiyorsunuz. Aslında bu bir teknikten öte dünyada yaşanan değişimleri, sosyal hareketleri yorumlama biçimi mi?

Hayat ‘Deepism’i yaşıyor şimdi. Edebiyatta biyografiler gündeme geldi. Eskiden yazılması olanaksız olan şeyler artık yazılıyor. Biyografilerde her şey en ince detayına kadar anlatılıyor. İnsanlar gizli sırlarını bile kitaba döktüler. Fotoğraf sanatında çok önemli gelişmeler oldu. Uzaydan sesleri topluyorlar. Bu hep dip çalışma, derine inme. Uzay biliminde, fotoğrafta, edebiyatta, tıpta. Her şeyde derinine çalışma var. Sanatta da derinlik, dip yaşanıyor. Bilgisayar teknolojisi işin içine girdikten sonra bir dip oluştu. Böyle şeyleri hayal bile edemezdik. Bazı şeylerin hazırlanması günler sürerdi. Ben bunu kendi tuval resimlerime uyguluyorum. Katmanlar oluştu, üç boyutlar oluştu. Ben bu kavramı 2005 yılında söylemiştim. Bazı çevreler ya da kişiler bir Türk’ün bir kavram ileri süremeyeceğini söylüyor ne yazık ki. Bizim eksiğimiz ne. Bir Türk bir tekniği yaratabiliyorsa, bir kavram da öne sürebilir. 1974’te ilk kez doğa düzenlemesi dediğimde bir Türk ilk defa düzenleme sanatının adını koymuştu. Ama o tarihte sahip çıkamazlardı, o bilinçte kimse yoktu. Algılanmayabilirdi. Böyle sanat yok deniyor ama ben yapıyorum ve benimle vardı sahip çıkılabilseydi.

Biraz da son dönem özellikle üzerinde çalıştığınız dijital resimlerinizden konuşalım. Nasıl bir teknik kullanıyorsunuz? Gerçekten derinliği ve renk kullanımı ile insanı etkileyen çalışmalar. Bilim kurgu ve kolaj hissi veriyor. Ne zaman sergilemeyi düşünüyorsunuz?

Dijital çalışmalarımı 1988 yılında yapmaya başladım ve o tarihten beri 3 bine yakın çalışmam oldu. Son zamanlarda üzerinde yoğunlaştığım çalışmalarımda 3-D teknikler de kullanarak, tuval resimlerimi yarattığım objeler üzerinde uygulamaya başladım ve bu çalışmalarım dijital teknik alanında bir yeniyi ortaya koymaya başladı. Ben yapıncaya kadar herhangi bir tuval sanatçısı, tuval üzerinde yapmış olduğu çalışmalarıyla dijital ortamda ikisini bir araya getirerek, resimlerindeki özgünlük ile, dijitali aynı platformda sanki tuval çalışmalarıymış gibi birleştirmedi. Şimdilerde bu tür çalışmaların daha farklı versiyonlarını çalışanlar olabiliyor…

İstanbul Şişhane Metrosu Kasımpaşa girişinde 4 ayrı dijital çalışmamız bulunuyor. O çalışmalarımın ikisine o zamanki asistanımın imzasını koydurttum çünkü kendisinin de oluşum üzerinde fikirleri vardı. Ve Şişhane istasyonuna konulmuş olan 3 adet 15’er metrekare ve biri 22 metrekare olan çalışmalar, dünyada kamusal alana konulan ilk orijinal dijital sanat eserleri oldu. Ülkemizde henüz bu konu gündeme gelmediği için ise, Şişhane Metro istasyonuna konulan çalışmalarımız anlaşılmadı. Veya kendi çevrelerinde olmayan sanatçıları ötekiler gibi gören kesimlerin etkisiyle, o çalışmalar gündeme getirilmedi. Hatta bazı dergi ve gazete adına bir muhabir çekimler de yaptığı halde, gazetede ve dergide yer almadı. Şimdi buradan soruyorum ‘neden?’. Ve iddia ediyorum ki bu soruma yanıt veremeyeceklerdir çünkü Şişhane Metro istasyonundaki o sanatsal dijital işlerimizin medyada yer alması bilerek engellendi. İstanbul Kültür Başkenti projesinde sözü edilebilecek tek çalışmalar da o çalışmalarımız oldu fakat Kültür başkenti projesinde de iki kez toplantı yaptığımız halde, etkinlik yapmamızın önü kesildi… Şimdi bu koşullarda ülkemizde sanat yapabilmenin ne derece zor olduğu da ortaya çıkıyor. Ben dijital çalışmalara 1988 yılında imza atmışım, 2001 yılında Ankara’da dünyadaki ilk kişisel dijital sergisini açmışım fakat benim sözde sanat çevrem 2000’li yıllarda dijital çalışmalara şöylesine bulaşmış bazı isimleri ülkemizin ilk dijital sanatçıları diye lanse etmeye başlamışlar. Güler misin ağlar mısın misali…

Hangi özel ve kamu koleksiyonlarında eserleriniz bulunuyor ya da eserlerinizin en çok hangi müze ya da kurumun kalıcı koleksiyonunda olmasını arzu ederdiniz?

Eserlerimin bulunduğu kurumları şöyle sıralayabilirim: Amerika’da Chicago Yabancı Basın Merkezi, Ohio Eyalet koleksiyonu, Chicago Belediyesi koleksiyonu (bu koleksiyona ait olan bir çok çalışmam Chicago civarındaki okullarda bulunmaktadır ve  Chicago belediyesinin envanterinde kayıtlıdır), Amerika eski Dış İşleri Bakanı Alexsandr Haig koleksiyonu, High Flight Foundation (Yüksek Uçuş Vakfı) Colorado-Springs, Truman Üniversitesi Chicago, Illinois Eyalet koleksiyonu, Dış işleri koleksiyonu, Chicago Türk Konsolosluğu, New York Türk Evi, Adalet Bakanlığı koleksiyonu, Anadolu Adalet Sarayı (Ana salonda 82 metrekare cam altı enstelasyonu, baş savcı ve adalet komisyonu başkanı salonları ve baş savcı odası dahil, 20’nin üzerinde çalışma), Fuji Film İstanbul cam altı ve tuval çalışmalarım, Grand Yazıcı Otel Uludağ, Anadolu Ajansı-Ankara, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Proje 4L Elgiz Çağdaş Sanatlar Müzesi, Cumhurbaşkanlığı koleksiyonu (Sayın Fahri Korutürk zamanından), Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonu, Bahçeşehir Koleji koleksiyonu, Terakki Vakfı koleksiyonu, Vestel (Manisa), Bakırköy Belediyesi.

Siz birçok sanatçıdan farklı olarak tüm dünyada yayınlanan sanat dergilerini, gazeteleri, sosyal medyayı çok yakından takip ediyorsunuz. Fuar, bienal, sergi gibi etkinlikleri de kaçırmamaya özen gösteriyorsunuz. Atölyenize kapanıp üretim gerçekleştirmek yerine, sanat ortamından beslenip atölyenizde üretime devam ediyorsunuz. Bu dışadönüklük sizi nasıl besliyor?

Öncelikle benim savunduğum sanatçının özgün olmasıdır. Birilerinin yapmış olduğu sanat üzerinden beslenmek veya o yapılmış olanlara gönderme yapmak benim işim değil. Bırakın sanatı, yaşamımda hangi konuya odaklanmışsam mutlaka o alanda bir yenilik yapmak için çaba harcamışımdır ki bunun çokça örnekleri bulunmaktadır. Sanatta ise ‘kimsenin yaptığı gibi sanat yapmayacağım, kendime özgü sanatı yapmaya özen göstereceğim’ iddiasıyla sanat yaşamına atıldım ve bugüne kadar da iddialarımı kanıtlamış olduğumu ortaya koymuş bulunuyorum. Jackson Pallock döneminde sanat yapıyor olsaydım mutlaka bugün dünya sanat tarihinin göbeğinde yer alıyor olacaktım. Benim sanat yaptığım dönemlerde ekmek aslanın ağzındaydı ve popülizm ile sanat birbirine karıştırılmaya başlanmıştı ve bugünde bu durum tüm hızıyla devam ediyor… Şu anda Amerika’da yayınlanmış olan literatürlerde yer alıyorum fakat o ansiklopedik yayınlarda yer almamın kendi dürtüm ile ilgisi yoktur. Yapmış olduğum sanatsal çalışmalarım ve etkinliklerim, Amerika’da medyaya ve sanatsal kurumlara yansımış olan haberlerimden oralara taşındım. Oysa bugün bakıyorum sanatçılar ve menajerleri sanatçının bir yerlere girebilmesi için kılı kırk yarıyorlar, müzelere sanat eseri hediye ediyorlar sonra da ‘eseri müze satın aldı’ diyorlar. Başyapıt diye öne sürülen bazı sanatçı eserlerinin, iddialı uzmanlar tarafından belirlenmemiş olduğu şaibeleri dolaşıyor. Siz bir yeniyi ortaya koyuyorsunuz, sözde sanat uzmanları ya kötü niyetleri veya anlamadıkları için görmezden geliyorlar. Ben biliyorum ki gelecekte yapmış olduğum sanat çalışmalarım gerçekte hak ettiği yere oturtulacak ve o zaman bugünden yazmış olduğum ve halen yazmaya devam ettiğim notlarım ortaya çıktığı zaman birileri hala yaşıyorlarsa çok utanacaklar, ölmüşlerse de bunlar yazılıp çizilecektir… Kimsenin ülkemin sanatçısına ve sanatına haksızlık etmesine göz yumamıyorum ve bu yüzden de bazı çevreler ‘doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar misali’ gizliden benimle uğraşıyorlar ve hepsinin isimleri de notlarımın arasında…

Amerika’dan Çin’e kadar sanat ile ilgili yayınları takip ederken, dünya sanatı içerisine ülkemizden neleri katabileceğiz sorusuna da yanıt arıyorum. Mutlaka bizim de dünya sanatı içerisinde ilklerimiz vardır ve benim Kar Resmi projem de Dünyada kar üzerine yapılan ilk resim olarak yer alıyor. O zaman ülkemde sanattan nemalanan ve resmi ve özel fonları kullanan isimlerin bir adım gelmesi gerekiyor ki, ülkemin adını altın harflerle bir yerlere yazdırayım ve benim gibi çalışan sanatçılar da yazdırmaya devam etsin…

Bence en naif projelerinizden biri ‘Barış’ın Kelebekleri’, barış için rengarenk kelebekler fikri nasıl ortaya çıktı? Unusual Care Art - Sıradışı Sanat Grubu ile birlikte 10 Kasım 2013’te bir dış mekan yerleştirmesiyle, doğumdan ölüme kadar olan süreci, kendi sanatınızla resimlediğiniz yaprak objeleriyle gerçekleştireceksiniz. Hem bu etkinliğiniz hem de Sıradışı Sanat Grubu’nu anlatabilir misiniz?

10 Kasım’da planladığım çalışmayı şimdilik başka bir mekan ve tarih olarak ertelemiş bulunuyorum. Barışın Kelebekleri; barış için bir mesaj verilecekse, bu mesaj çaba harcanarak verilmelidir fikri ile ortaya çıktı ve barışın kelebekleri olarak resimlediğim kelebek formlarını ilk olarak Kaçkar Dağları’nın 3 bin 400 metresinde, sonra 58 maket kelebeği İstanbul Moda’da ve son olarak Palandöken Kayak Merkezi’nde sergiledim. ‘Barışın Kelebekleri’nin mantığı bir barış çağrısı. Herkes barış istiyor. Ama o yolda çaba sarf etmek, yorulmak önemli. 3.400 metreye kadar tırmandım, Deniz Gölü’nde sergilemeyi planladım. Barışı ancak böyle bir güzellik içinde anlatabilirdim. Kelebeğin ömrü kısadır ama oraya tırmanıp, o eforu harcadığım için, kelebeklerin de ömrünü uzatmış oldum. Barışın da ömrü uzun olsun mesajı vermek istedim. Böyle güzellikler içinde barış olsun. ‘Doğumdan Ölüme’ projesinde ise doğumdan ölüme kadar geçen süreyi en iyi ifade eden araçlardan biri yapraktır. Küçük bir tohum filizleniyor, yaprak çıkarıyor, büyüyor, sonbahar gelince soluyor, toprağa düşüyor ve yok oluyor. Bir yaşam döngüsünü yaprak çok iyi anlatıyor. İnsanlara bunu anlatmak istiyorum. Herkes bir gün ölecek, bunu düşünmek lazım ama dert de edinmemek lazım. Hiç ölmeyecek gibi yaşamak lazım. Kalıcı, güzel şeyler yapmak lazım. Benim en büyük amacım da dünya sanat tarihine kalmak.

Unusual Care Art- Sıradışı Sanat Grubu’na dahil olan sanatçıların sayısı giderek çoğalıyor ve sanatın iyi niyetle bir araya gelinmiş olan grubu anlamında gelişiyor. Grubun sayısının giderek yüzlere ve binlere ulaşması planlanıyor ki bu sayede sanatın ve sanatçının ülkemizdeki gücü de ortaya çıkmış olacaktır. Gruba katılan üyeler arasında herhangi bir ayırım güdülmüyor ve grup içinde renk, dil, ırk, din gibi ayırımlar gözetilmeksizin sanatsal etkinliklere imza atılması ve aynı zamanda sanatın sorunlarına değinilmesi, çözümler aranması da grubun amaçları arasında bulunuyor.